m
OPMARS VAN DE
NOORDSE WOELMUIS
DOOR PIET VAN DER REEST
De Noordse woelmuis heeft zich definitief gevestigd in het Krammer-Volkerak. In 1997 werd hij waar
genomen op eilanden aan de noordoever. Dit jaar is hij ook aan de zuidoever gevangen, op de Slikken van de
Heen en op het Noordeiland. Deze opmars is opmerkelijk aangezien de soort uit andere delen van Nederland
verdwijnt en inmiddels ook internationaal de noodklok wordt geluid. Dit artikel gaat in op de betekenis van het
Krammer-Volkerak voor deze bedreigde woelmuis nu en in de toekomst.
Noordse woelmuis
in vegetatie.
Situatie in Nederland
Nederland herbergt een ondersoort
van de Noordse woelmuis die nergens
anders voorkomt. Deze ondersoort is
voor het eerst ontdekt in het midden
van de vorige eeuw en beschreven
als Microtus oeconomus arenicola.
Algemeen wordt aangenomen dat het
hier gaat om een relict uit de laatste
ijstijd.
Het hoofdareaal van de Noordse
woelmuis ligt in Scandinavië en
Noord-Rusland. Uit het midden van
de 20' eeuw zijn talrijke meldingen
bekend uit vrijwel geheel laag-Neder-
land. De soort was toen wijdverbreid
over de provincies Friesland, Noord-
Holland inclusief Texel, Zuid-Holland
en Zeeland. Uit Noord-Holland zijn
zelfs meldingen bekend van Noordse
woelmuis-plagen. Sindsdien is het
areaal sterk ingekrompen. De soort is
vrijwel verdwenen uit Zuid-Holland
en Friesland. Het verdwijnen van
de Noordse woelmuis wordt in ver
band gebracht met de drooglegging
van veel moerassen en de opkomst
van zijn concurrenten: de veldmuis
en de aardmuis.
Tegenwoordig komt hij alleen nog
talrijk voor in enkele grote moeras
gebieden in Noord-Holland en in het
Deltagebied.
Situatie in de delta tot dusver
Het Deltagebied is voorzover bekend
altijd een belangrijk leefgebied van
de Noordse woelmuis geweest. Op
Noord-Beveland, Schouwen-Duiveland,
Goeree-Overflakkee en Voorne-Putte
tot en met de Biesbosch was de
soort rond het midden van deze
eeuw nog wijdverbreid. De diertjes
werden aangetroffen in moerassen,
akkers, graslanden, bermen, inlagen
en duinvalleien. Vanaf het begin van
de jaren zestig verdween hij echter
uit vrijwel alle poldergebieden en
handhaafde hij zich alleen nog in
moerassen en aan de randen van de
deltawateren. Vooral op Noord-
Beveland was de achteruitgang
dramatisch. Onderzoekers van het
Rijksinstituut voor Natuurbeheer
hebben de aftocht van de Noordse
woelmuis hier in detail beschreven.
Daarbij werd een relatie gelegd met
de Deltawerken. Nadat het eiland
door middel van dammen verbonden
was met Zuid-Beveland en Walcheren
werden de polders binnen enkele
jaren tijd gekoloniseerd door de
veldmuis. De Noordse woelmuis
verdween uit het polderland en
overleefde alleen nog in een enkele
inlaag langs de Oosterschelde, te
weten de Vlietepolder, en in enkele
oever landen langs het Veerse Meer.
Begin jaren tachtig troffen onderzoe
kers van hetzelfde instituut voor het
eerst Noordse woelmuizen aan op
enkele eilanden in de Grevelingen.
Deze eilanden waren bij de afsluiting
in 1977 definitief drooggevallen.
Sindsdien zijn meldingen bekend van
diverse eilanden in Grevelingen en
Veerse Meer. Het lijkt alsof het ver
lies aan leefgebied in de polders op
deze eilanden weer wordt gecompen
seerd. Tot op heden heeft de Noord
se woelmuis zich in beide zeearmen
goed weten te handhaven.
Leefgebied van de noorse woelmuis in het
Krammer-Volkerak.
Ontwikkelingen in het
Krammer-Volkerak
Het Krammer-Volkerak vormde tot
voor kort de zuidgrens van het
areaal van de Noordse woelmuis in
dit deel van het deltagebied. Voor de
afsluiting van deze voormalige zee
arm in 1987 werd de soort waar
genomen in de polders van Flakkee
en op de schorren aan de noord
oever van deze zeearm. Kort na de
afsluiting kwam hij voor op de
drooggevallen schorren van de
Krammerse slikken. In 1997 werden
voor het eerst ook enkele eilanden
geïnventariseerd en met succes.
Verrassend was een vangst op een
van eilanden nabij de Plaat van de
Vliet, aan de zuidoever van het
meer. Bij nieuwe inventarisaties in
1998 werd hij ook op drie andere
eilanden van de Slikken van de Heen
West aangetroffen. Zelfs het Noord
eiland, midden in het Krammer-Vol-