De Klerk: "In principe zijn de huidige
uitgangspunten voor de natuuront
wikkelingsplannen goed. We maken
het echter voor de toeschouwer wel
moeilijk. In veel gevallen is het
Zeeuwse landschap nog redelijk
leesbaar. Met een beetje achter
grondinformatie is te zien uit welke
historische lagen het landschap is
opgebouwd. Alhoewel de meest
recente laag, de zeer rationeel uit
gevoerde grootschalige ruilverka-
velingswerken, in grote delen van
Zeeland veel informatie heeft weg
gevaagd. Middels de natuuront
wikkelingsprojecten gaan we ineens
een stuk landschap aanleggen met
een mengvorm van enkele ontwik
kelingsfasen terug. We zijn dan
eigenlijk ook verplicht om veel
publiekelijke uitleg over deze pro
jecten te geven, en in ieder geval
door middel van een infobord aan
te geven wat voor geografische
situatie hier aan de orde is. In het
algemeen zou telkens de vraag
moeten zijn: aan welk historisch
beeld refereer je, en waarom juist
aan die ontwikkelingsfase? Ga je
bijvoorbeeld uit van een gediffer
entieerd, kleinschalig cultuurland
schap, rijk aan kenmerkende vege
tatietypen en vogelsoorten, dan is
de periode net voor de komst van
de kunstmest, de tachtiger jaren
van de vorige eeuw, een goed
referentiepunt. Vanwege de samen
hang zou je per regio vooraf zo'n
historische verkenning voor de
verschillende natuurontwikkelings
projecten moeten uitwerken."
Beijersbergen: "Herstel van een oud
verkavelingspatroon, of van de si
tuatie van de dertiger jaren is lang
niet altijd mogelijk. Bovendien is
bij grote projecten ook een belang
rijk uitgangspunt het creëren van
ruimte voor grootschalige ecolo
gische processen, waardoor de
natuur zoveel mogelijk zelfregule
rend kan zijn en menselijk ingrijpen
na de inrichtingswerken tot een
minimum beperkt blijft.
Een goed voorbeeld in dit verband
vormt Plan Tureluur, dat momenteel
in het Prunjegebied op Schouwen-
Duiveland wordt uitgevoerd. Daar is
de oude verkavelingsstructuur
geheel weggevaagd door de in
grijpende herverkavelings- en
egalisatiewerken, uitgevoerd na de
watersnoodramp van 1953. Daarom
is voor dit natuurontwikkelingsplan
uitgegaan van zowel de landschap
pelijke situatie zoals die was voor
de inpoldering van Schouwen, toen
twee grote kreeksystemen vanuit
de Oosterschelde tot ver in dit
toenmalige veengebied liepen, als
van de drassige laagten die hier tot
1953 aanwezig waren, ontstaan ten
gevolge van grootschalige veenaf-
gravingen in de zeventiende en
achttiende eeuw. Straks ligt hier
een uitgestrekt zoutmoeras van
honderden hectares met een ge
varieerde geografische structuur,
met een natuurlijk verloop van het
waterpeil, en extensief begraasd
door runderen."
Van Dierendonck: "Er wordt
gekozen voor historisch jonge
uitgangssituaties. Onder deze
situaties kunnen zich oudere, nu
verborgen landschappen bevinden,
onder andere met verdronken
dorpen."
Leesbaar landschap
De Klerk: "Waar we voor moeten
waken is dat er door herinrichtings
projecten aan allerlei vormen van
landschapsvervalsing gedaan wordt.
Zo vind ikzelf bijvoorbeeld, dat de
Veerse-Gatdam gewoon een asfalt-
dijk had moeten blijven, om duide
lijk de Zeeuwse eilandenstructuur
aan te geven, in plaats van een
semi-duinlichaam waartoe de dam
enkele jaren geleden is omge
vormd."
Anderen: "Met dit in eerste instantie
pragmatisch ingestoken landschaps
project - de asfaltdijk begon overal
te scheuren en dit proces moest
gestopt worden - kan best wel
ingestemd worden. Er is min of
meer aangesloten op duinvorming
die hier aan de zeezijde plaats
vindt. Minder gelukkig, in land-
schapshistorisch verband, is 'Kust
in Kleuren', een plan om een
duingebied langs de Noordzeekust
van West-Zeeuws-Vlaanderen aan te
leggen, terwijl hier geen echte
duinenkust gelegen heeft. Dit kust
gebied werd van oorsprong vooral
gekenmerkt door grootschalige
stroomgeulen en kreken die diep
landinwaarts liepen."
Van Dierendonck: "Een andere vorm
van falsificaties die momenteel
opgang lijkt te gaan maken is de
aanleg van vliedbergen links en
rechts in Zeeland. De landschap
pelijke inrichting van een lapje
grond van een particulier in het
buitengebied komt er al gauw op
Strokenmoernering in de
Yerseke Moer: een erfenis
uit de late Middeleeuwen
(Chiel Jacobusse)