WESPBIJEN IN ZEELAND
DOOR CHIEL JACOBUSSE
vormen waarschijnlijk de meest bedreigde diergroep in Nederland. Enkele jaren geleden is een lijst
van in Nederland bedreigde wilde bijen opgesteld. Hoewel het geen Rode Lijst is in de formele zin van het woord
zijn wel dezelfde criteria aangehouden als die welke gehanteerd zijn bij het opstellen van een rode lijst voor bij
voorbeeld vogels, dagvlinders en libellen. Daarbij bleek dat van de 338 in Nederland waargenomen bijensoorten er
194 in aanmerking komen voor plaatsing op een Rode Lijst. Dat is bijna 60 procent!
Ruim tien procent van de inheemse
bijen behoort tot de familie van de
wespbijen (Nomada). Totaal zijn uit
Nederland 41 soorten wespbijen
bekend. Acht daarvan worden be
schouwd als uitgestorven en van een
aantal andere wespbijen zijn slechts
enkele vondsten uit Zuid-Limburg
en het oosten van ons land geregis
treerd. Uit Zeeland zijn in totaal 21
verschillende soorten bekend. Alle uit
Zeeland bekende soorten zijn bij dit
artikel afgebeeld. Ze worden opge
somd in de tabel.
Het verschil tussen een bij en een
wesp is niet altijd even gemakkelijk te
zien. In het algemeen geldt dat bijen
sterk behaard zijn, terwijl wespen
nauwelijks beharing op het lichaam
hebben. Bovendien zijn wespen -in
tegenstelling tot bijen- in het alge
meen rijkelijk zwart met geel gete
kend. Maar op die regels zijn tal van
uitzonderingen. Wespbijen hebben
hun naam niet voor niets gekregen. Ze
lijken als twee druppels water op een
wesp: vrijwel onbehaard en een sterk
getekend lichaam in de kleuren zwart,
geel en rood. Het zijn allemaal broed-
parasieten, die hun ei in het nest van
een andere bij leggen.
Koekoeksbijen
Wespbijen hebben een bijzonder inte
ressante levenswijze. Ze gedragen
zich zoals de koekoek onder de
vogels, althans in die zin dat ze niet
zelf voor hun nageslacht zorgen.
Daarvoor laten ze andere bijen
opdraaien. Bijen die erzo'n levenswij
ze op nahouden worden koekoeksbij
en genoemd. Bijna een derde van
onze inheemse bijen behoort tot deze
groep. De vrouwtjes van wespbijen
vliegen zigzaggend op een hoogte
van één tot drie decimeter boven de
grond op zoek naar nesten van hun
gastheer, of beter gezegd gastvrouw,
want ook onder de bijen zijn het de
dames die voor de broedzorg opdraai
en. Zo'n nest bestaat uit een al of niet
vertakte gang in de grond, die soms
uitgegraven is tot een meter diep.
Heeft de wespbij een nest ontdekt,
dan gaat het beest op een strategi
sche plek in de omgeving van het
nest op de grond zitten. Merkwaardig
genoeg wordt de wespbij niet door de
oorspronkelijke nestbezitter verdre
ven. Waarschijnlijk is dat te danken
aan het feit dat wespbijen geurstoffen
produceren die identiek zijn aan de
geurstoffen waaraan individuen van
de gastheersoort elkaar herkennen.
De wespbij wacht vanaf haar zitplaats
af totdat de beoogde gastvrouw haar
nest verlaat. Vervolgens gaat de
wespbij bliksemsnel de nestgang bin
nen. In die gang zijn allemaal broed-
cellen aangelegd. Dat zijn kleine
kamertjes met lemen wanden. In elk
kamertje ligt een propje voedsel
(stuifmeel vermengd met nectar),
waarop een eitje is gelegd. De wesp
bij breekt zo'n broedcel open en legt
haar eigen ei naast dat van de gast
heersoort. Wanneer de larve eenmaal
uitkomt wordt de larve van de recht
matige nesteigenaar gedood.
Vervolgens doet de aangelegde pro-
viandvoorraad dienst als voedsel voor
de larve van de indringer, totdat die
zich ontwikkeld heeft tot een volwas
sen bij.
Specifieke gastheer
De verschillende soorten wespbijen
leggen hun eitjes niet in het nest van
zomaar een willekeurige bij. Elke
soort heeft zijn eigen specifieke gast
heer. Veelal zijn het leden uit
de soortenrijke familie
van de zandbijen
(Andrena) die
als gast
heer fun
geren,
maar
ook
poot-
bijen
(Melitta)
en groefbij-
en (Lasioglos-
sum) genieten
soms de twijfelachtige
eer om als gastheer te worden
uitgekozen. Het voorkomen van wesp
bijen is dus behalve van allerlei ande
re zaken ook afhankelijk van het voor
komen van de gastheersoort.
Andersom is het in de praktijk veelal
zo dat waar de potentiële gastheer
talrijk is, ook de bijbehorende wespbij
wel te vinden is. In de tabel wordt een
overzicht gegeven van de wespbijen
die in Zeeland voorkomen en van de
bijbehorende gastheersoorten.
Wie de gegevens in de tabel bestu
deert, komt tot de conclusie dat het
de wespbijen in Zeeland bepaald voor
de wind gaat. Tussen 1998 en 2001
Zwartsprietwesp-
bij. (bron:
Zeldzaam
Zeeuws)
