VERDRONKEN LANDSCHAPPEN: CULTUUR
HISTORIE IN DE WESTERSCHELDE
DOOR ROBERT VAN DIERENDONCK EN HANS JONGEPIER
edendaagse buitendijkse gebied van de Westerschelde was lange tijd meer land dan water. Het heeft
deel uitgemaakt van prehistorische en historische landschappen. In de Westerschelde liggen dan ook gebieden die
een hoge archeologische waarde hebben.
Wie nu dagelijks de brede bedding
van de Westerschelde ziet, en gewend
is aan haar grote belang voor zowel
de natuur als de economie, kan nau
welijks bevroeden dat deze riviermon
ding nog maar betrekkelijk kort deze
functies vervult. Vroeger was echt
alles anders. Het grootste deel van de
huidige bovenloop van de Schelde,
met een afvoer via Antwerpen, is circa
elfduizend jaar geleden ontstaan. In
eerste instantie vloeide het water
rechtstreeks naar het noorden, in de
richting van de Maasmonding. Vanaf
circa 4000 voor Chr. volgde de
Schelde haar loop over Nederlands
grondgebied langs het tracé van de
huidige Oosterschelde en mondde uit
in de Noordzee tussen Walcheren en
Schouwen. Tot ongeveer 1400 na Chr.
was dit de belangrijkste afvoer voor
het Scheldewater.
Het ontstaan van de Honte of
Westerschelde is slechts bij benade
ring aan te geven,zo ongeveer tussen
800 en 1100. Het ontstaan van deze
rivierloop is het gevolg geweest zowel
het stijgen van de zeespiegel als de
invloed van stormvloeden. Vanaf 1400
neemt de Westerschelde als wateraf
voer en riviermonding in belang toe
en wordt geleidelijk de definitieve uit
loop van de rivier in zijn huidige vorm
als estuarium.
Het landschap en de mens
In de periode voorafgaand aan de vor
ming is het buitendijkse gebied van
de Westerschelde meer gevuld
geweest met land dan met water. Het
heeft het dan ook deel uitgemaakt
van prehistorische en historische
landschappen. Van een aantal
geschikte landschappen heeft de
mens gebruik gemaakt en geprobeerd
het naar zijn hand te zetten. Bij deze
activiteiten heeft hij zijn stempel
nagelaten in de vorm van cultuurhis
torische, met name archeologische,
sporen. Deze landschappen zijn voor
het merendeel bedekt geraakt en nu
niet meer zichtbaar. Vaak zijn ze over
dekt als gevolg van verdrinking en de
daarmee gepaard gaande afzetting
van veen en klei. Dergelijke verdrin
king vond enerzijds plaats door stag
natie van de waterafvoer naar zee,
anderzijds door periodiek toenemen
de activiteit vanuit de zee. In een aan
tal gevallen was de mens, door zijn
ingrijpen in het landschap, de oorzaak
van verdrinking. Maar, zoals een
bekend spreekwoord zegt,: de zee
geeft, de zee neemt.
Onderzoek
Als gevolg van de dynamiek in het
estuariumgebied van de Schelde en
door het ingrijpen van de mens in het
rivierbeeld, komen af en toe cultuur
historische resten door erosie weer te
voorschijn en geven ons een kijkje in
Selectie van bewerkte vuursteen
van de vindplaatsen in het
Verdronken Land van Saeftinghe.
(foto auteurs)
een verdronken landschap of op
materiële resten daaruit. Op twee
locaties in de Westerschelde, het
Schor van Waarde en het Verdronken
Land van Saeftinghe, is en wordt nog
steeds diepgaand archeologisch
onderzoek uitgevoerd. Dit onderzoek
werd uitgevoerd vanuit de provinciale
archeologische basis te Middelburg,
Oor van
Michielsberg fles
met doorboring
voor touwtje,
(foto auteurs)
eerst het Provinciaal Depot voor
Bodemvondsten, later het Provinciaal
Archeologisch Centrum Zeeland en
sinds 1 april van dit jaar door de
Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland
Archeologie. Overige vindplaatsen zijn
slechts incidenteel bekend en enkele
daarvan zullen op korte termijn aan
een nader onderzoek onderworpen
worden.
Prehistorische resten
De oudste aanwijzingen voor mense
lijke activiteiten in het gebied van de
huidige Westerschelde-bedding zijn
aangespoelde strandvondsten. Deze
vuurstenen voorwerpen liggen niet
meer in hun oorspronkelijke positie.
Zo zijn er vondsten van het strand van
