4
de bunkers steeds verder zichtbaar worden. Dat is
natuurlijk een ongewenste ontwikkeling. Daarom wil
Het Zeeuwse Landschap dit jaar door grond aanbren
gen het profiel van deze vliedberg weer restaureren.
De grond die hiervoor nodig is, kan gewonnen worden
door verdieping van de oude gracht die ooit de vlied
berg omringde en die nu alleen nog als laaggelegen
stroken in het terrein zichtbaar is. De gracht kan dus
meteen met de restauratie van de vliedberg weer wat
zichtbaarder gemaakt worden.
Wallencomplex
Een prachtige combinatie van natuurwaarden met cul
tuurhistorische waarden is te vinden in de vele oude
vestingwerken in Zeeuws-Vlaanderen, die grotendeels
dateren uit de zestiende en zeventiende eeuw, maar
waar, zoals bij de Wallen van Aardenburg, zelfs nog
sporen uit de Romeinse tijd in aanwezig zijn. Het
Zeeuwse Landschap beheert grote delen van de uitge
breide verdedigingsbolwerken die rond de vesting
plaatsen Retranchement en Aardenburg liggen. De
natuur- en landschapswaarden van die gebieden zijn
bepaald niet gering. Ze vormen een aantrekkelijke aan
eenschakeling van water en land, met graslandjes, stru
welen, knotbomen en niet te vergeten drinkpoelen;
landschapselementen die tezamen een uitstekend leef
gebied vormen voor boomkikkers en tal van andere
planten en dieren. Alleen al op het wallencomplex van
Retranchement werden bij een inventarisatieronde in
1999 maar liefst 293 soorten wilde planten gevonden!
Bij het beheer speelt bescherming en versterking van
die belangrijke natuurwaarden natuurlijk een grote rol,
maar de cultuurhistorische waarden worden zeker niet
vergeten. Zo is in Retranchement, aan de westelijke
kant van het vestingcomplex, een oud zeedijkje langs de
oude Zwingeul voor een groot gedeelte gereconstru
eerd. Ook zijn de populieren op de wallen vervangen
door een passender beplanting van meidoornhagen en
knotbomen. Hierdoor zijn de vestingwerken weer
beter zichtbaar en herkenbaar geworden. Voor de toe
komst staat onder meer de reconstructie van het uit
circa 1620 daterende Fort Nassau op het programma.
Dit fort is het zuidelijke bolwerk van Retranchement.
Bij baggerwerkzaamheden in het verleden is de
authentieke vorm aangetast, en de bedoeling is om
hier het originele walprofiel weer te reconstrueren.
Hollestelle
Wanneer cultuurhistorisch belangrijke objecten niet
min of meer veilig in de bodem begraven liggen, is
vaak actieve bescherming nodig. Die kan soms gedeel
telijk 'meeliften' met maatregelen die genomen wor-
Foto rechterpagina: den om natuurwaarden te beschermen. Een voorbeeld
De hollestelle in is de bescherming van de hollestelle die buitendijks ligt
het Rumoirtschor. in het Rumoirtschor van St. Philipsland. Van hollestellen
(Zeeuws Archief, zijn er nog maar een paar over. Hollestellen zijn kom-
NIOO, doos 5, map vormige uithollingen met een kleibodem, die als
schor/slik - lucht- opvangpunt voor zoet water dienden. Ze werden op de
opname) schorren aangelegd om de schapen van drinkwater te
voorzien. Om te voorkomen dat deze drinkpoelen ver-
ziltten door inspoelend vloedwater, werd er rondom
een dijkje opgeworpen. De hollestelle in het
Rumoirtschor van St. Philipsland is wel het mooiste
voorbeeld van zo'n hollestelle omdat die nog steeds (en
als enige in Zeeland!) buitendijks ligt.
Dit unieke monument wordt bedreigd door de afkal
ving van het schor, een verschijnsel dat zich na de bouw
van de stormvloedkering overal voordoet bij de schor
ren in de Oosterschelde. In de aangrenzende delen van
het schor heeft Rijkswaterstaat, in nauwe samenwer
king met Provincie, Waterschap en Het Zeeuwse
Landschap, het afgelopen najaar stortsteen tegen het
schorklif aangebracht om verdere afkalving van het
schor te voorkomen. Om het schorgebied ter plekke
van de hollestelle te behouden, zal de steenglooiing
die daar rond 1935 was aangebracht door het
Waterschap worden hersteld. Het gebruik van steen bij
de bescherming van het Rumoirtschor heeft wel voor
de nodige discussies gezorgd, omdat deze maatregel
uit oogpunt van natuurlijkheid vanzelf weinig aantrek
kelijk is. Omwille van het behoud van dit natuurgebied
met zijn bijzondere cultuurhistorische monument is het
echter onvermijdelijk om deze rigoureuze maatregel te
nemen. In aanvulling op deze 'harde' bescherming van
de schorrand, is ook de beweiding door schapen bij de
hollestelle inmiddels gestopt, zodat er een dichter
vegetatiedek kan ontstaan dat meer bescherming biedt
tegen erosie van de schorbodem.
Hellenburg
In enkele gevallen hebben objecten in beheer bij
Stichting Het Zeeuwse Landschap (vrijwel) uitsluitend
cultuurhistorische waarde. Dat is bijvoorbeeld aan de
orde bij de fundamenten van de Hellenburg. Dit
middeleeuwse kasteel, gelegen vlak buiten het dorp
Baarland, werd vermoedelijk bij een stormvloed in 1477
al grotendeels tot een ruïne. Bijna werden bij een ruil
verkaveling in 1957 de laatste funderingsresten volledig
opgeruimd. Zo ver is het gelukkig niet gekomen. Na
uitgebreid archeologisch onderzoek zijn de fundamen
ten in 1977 met ter plekke gevonden stenen opgemet
seld, zodat nu het bouwplan van het kasteel goed
zichtbaar is. Het Zeeuwse Landschap beheert de groen-
elementen van het kasteelterrein en zorgt voor het
onderhoud van het metselwerk dat vooral door vorstin-
werking periodiek herstel vereist. Consolideren is hier
het motto.
Het is wel duidelijk dat bescherming van natuur- en cul
tuurwaarden in de provincie vaak hand in hand gaan.
In een oud cultuurlandschap als dat van Zeeland is dat
niet verbazingwekkend. Het Zeeuwse Landschap voert
beide taken met overtuiging uit. Hoe meer we kunnen
beschermen van de Zeeuwse natuur én van ons cultu
reel erfgoed, hoe liever dat ons is!
Dr. M.A. Hemminga is directeur van Stichting Het
Zeeuwse Landschap.
