Ter linkerzijde de
grote vliedberg
met een restant
van een gracht en
rechts de kleinere
vliedberg.
(Jan Karkdijk)
In de tweede helft van de achttiende eeuw werd het
kerkje toch nog gerestaureerd en weer in gebruik geno
men. Maar wekelijkse kerkdiensten werden niet meer
ingesteld. Slechts vier maal per jaar werden er (protes
tantse) diensten belegd. Toen Baarsdorp en 's-Heer
Hendrikskinderen in 1860 formeel kerkelijk verenigd
werden, was er geen reden meer het kerkje van
Baarsdorp verder te onderhouden. In 1880 werd het
kerkgebouw gesloopt. Alleen de muur rondom het kerk
hof liet men staan. Telde Baarsdorp aan het begin van
de negentiende eeuw nog ongeveer negentig inwoners,
aan het einde van de eeuw waren dat er hooguit veertig.
Het verval van Baarsdorp lijkt zo vooral te wijten aan de
beperkte bestaansmogelijkheden op de smalle kreekrug,
versterkt door kerkelijke ontwikkelingen en het verval
van het slot. De sloop van het kerkgebouw is eerder
gevolg van het verval van Baarsdorp dan een oorzaak.
Toch speelt de positie van de kerk wel zeker een rol in
de stagnatie van het dorp. De kerk stond nog wel
midden in Baarsdorp, maar verloor door de Reformatie
haar functie als dorpskerk.
Restanten
Wat rest ons nog van Baarsdorp? Op zich niet veel. Een
paar woonhuizen en boerderijen langs de 'dorpsstraat',
het kerkhofterrein met muur en een hobbelig terrein
met daarop een tweetal vliedbergen en restanten van
een gracht. Maar dat is gelukkig nog heel wat meer dan
eind jaren zestig van de vorige eeuw de bedoeling was
bij de aanleg van de A58. Want als het oorspronkelijk
getekende tracé was gevolgd, dan waren Baarsdorp en
alle archeologische restanten verdwenen. Gelukkig is het
tracé aangepast: de A58 maakt ter hoogte van
Baarsdorp nu een flauwe bocht naar het noorden. In
1968 kreeg Stichting Het Zeeuwse Landschap het kerk
hofterrein in eigendom, in 1969 gevolgd door het vlied
bergterrein achter de kerkhofmuur. In 1973/1974 werd
de vervallen kerkhofmuur hersteld. Het kerkhofterrein
en het vliedbergterrein werden op de Monumentenlijst
geplaatst. In 2003 is de kerkhofmuur opnieuw grondig
gerestaureerd door de Stichting. Het Zeeuwse Landschap
heeft het voornemen om het aanzicht van het vliedberg
terrein te verbeteren en iets van de oude structuren te
laten zien, zoals ook is gebeurd bij de 'Berg van Troje', de
vliedberg van Borssele. Op dit eveneens zwaar bescherm
de archeologisch waardevolle terrein is de voormalige
gracht geaccentueerd. Zoiets zou ook kunnen gebeuren in
Baarsdorp.
Diepgaand archeologisch onderzoek van het vliedberg
terrein heeft nog nooit plaatsgehad. Daardoor blijft het
onzeker hoe de twee vliedbergen en alle omringende
oneffenheden in het terrein precies te duiden zijn. Zeker
is dat de grote vliedberg aan de westkant van het terrein
een motte, een kasteelberg is. In het terrein is nog te
zien dat er een gracht omheengelopen heeft. Op die
motte zal een verdedigingstoren van het huis van de
ambachtsheer hebben gestaan. Als het slot zelf er heeft
gestaan, dan moeten we ons er zeker geen al te grote
voorstelling van maken. Op de andere vliedberg, in de
oosthoek van het terrein, zal waarschijnlijk geen verdedi
gingstoren hebben gestaan. Hij is veel kleiner en is ook
niet omringd door een gracht. Misschien heeft er een
huis op gestaan. De theorie dat het een satellietbergje
zou zijn, met daarop een extra verdedigingstoren (meer
naar het oosten heeft er ook nog zo'n lage vliedberg
gelegen), is nog nooit met zekerheid bevestigd. Grondig
archeologisch onderzoek zou hierover misschien uitsluit
sel kunnen geven.
Het blijft in ieder geval allemaal erg de verbeelding prik
kelen. Een waas van mysterie hangt over het terrein. Je
kunt er, vooral bij donker weer, naar hartelust fantase
ren over de schout en schepenen en over het slot met
ridders die de kruisboog hanteren. Een zoektocht naar
het Vrouweputje zal echter niet veel opleveren. Die bede
vaartsplaats heeft ergens aan de noordkant van de huidi
ge A58 gelegen. Maar dat wondere putje is niet meer. De
rationele twintigste eeuw heeft er mee afgerekend.
Drs. J. Karkdijk is eindredacteur van 'Zeeuws Landschap'.
