i
Bij ongetwijfeld veel Zeeuwen prijkt een oude kaart aan de wand, een oude landkaart om
precies te zijn. Meestal een kaart van het eigen eiland of de eigen stad. Bij voorkeur eentje
uit het midden van de achttiende eeuw, waarin de hand valt te herkennen van één van de
Hattinga's, de bekendste Zeeuwse kaartmakers uit die tijd. De kaarten hebben zo vooral een
decoratieve betekenis. Begrijpelijk, want de vaak kleurrijke afbeeldingen van een voorbij
Zeeland vormen een lust voor het oog.
Ter Hooge en omgeving in
het midden van de 17e eeuw
Zeeuws Archief*
*Particuliere Tienden Walcheren
inv. nr. 8 kaartnummer 14.
Ellemeet en omgeving in
de zeventiende eeuw
Zeeuws Archief, Familiearchief
De Jonge van Ellemeet, inv. nr. 165.
Maar behalve dat hebben oude
kaarten ook nog een andere, infor
matieve betekenis. Wie zich oefent
en zijn ogen goed de kost geeft, zal
ontdekken dat zo n kaart heel veel
kan leren over het verleden, over het
vroegere - vooral ook: groene - land
schap en wat daar soms nog van
rest. Voorwaarde voor zo n gebruik
van de oude kaart is wel dat men
zich terdege rekenschap geeft van de
functie die de kaart oorspronkelijk
Wét. fan
vervulde. Vooral door die functie van
de oude kaart te kennen, kun je de
kaart anno 2005 op zijn juiste waarde
schatten. Want een polderkaart werd
niet gemaakt om daarmee een oorlog
voor te bereiden, en een kaart met een
beplantingsplan moest aan andere
eisen voldoen dan een kaart die zijn
oorsprong dankte aan de tiendhef
fing. Wat de ene kaart wegliet als
niet-relevant. kon op een andere kaart
juist worden geaccentueerd.
fessss!
«wVa "Va
CcF-.'tt*,.-; -m.5* Cp-J.- i'vOU. y-^,
np
-Spy- -| -ligt
1
L
m§
SeroosÈ
-v» "v'vl
Elkerzee
i
Mc Csiitl,, Cl'l.-I- '_fFl
*s±\
StjïL Du.venDi{ocE
'L K r
Je moet deze kaarten niet zoeken bij
particulieren, maar in de archieven.
In Zeeland zijn de meeste oude
kaarten te vinden en - voor ieder
een - te raadplegen in het Zeeuws
Archief. Deze instelling beheert in
totaal circa 20.000 oude kaarten,
met als belangrijkste collectie de
Zelandia Illustrata, eigendom van hel
Koninklijk Zeeuwsch Genootschap
der Wetenschappen.
Stafkaart
Waarschijnlijk de bekendste van
alle (soorten) oude kaarten is de
stafkaart, officieel en voluit: de
'Topografische en militaire kaart van
het koninkrijk der Nederlanden'. Ook
vandaag nog getuigt deze stafkaart
van zijn oorsprong als militaire kaart.
Zo zul je bijvoorbeeld van de muni
tieopslagplaats vlakbij het Walcherse
fort Rammekens op de kaart niets
terugvinden. Daarop alleen de
afrastering van het terrein, de rest
is militair geheim! De allermooiste
versie kreeg de stafkaart rond 1900
in de vorm van de Bonnebladen, zo
genoemd naar een Franse cartograaf.
In schitterende kleuren en tot in
het kleinste detail brengt de kaart
Zeeland van ruim voor de rigoureuze
ruil- en herverkavelingen in beeld.
Het is een kaart met behulp waarvan
je het voorbije landschap kunt bele
ven. Al Van Schagens 'kronkels en
kringelingen' in het Walcherse wegen
net staan erop. én natuurlijk de pad
jes, de voetpaden, die we anno 2005
zo heel graag terug zouden willen. De
18 ZeeuwsLandschap