d e H ee rtvéKeyi IbrKMtómrivii,enïavodkve 8 Loukens
JVu-tl «\ejh.
33 r tg" cl am
Cii't pjfkerc'lc
ïjfvgctanx
A.t\j O.ids pii tt i e-1\
m
«•jSegu
\\tlmiCigC OpclCltJ^uJïClctc clelvctcil.
Schetskaart van de heer-
Iikheid Popkensburg en de
parochie Sint Laurens rond
1700.
mige buitenplaatsen zoals Sint Jan
ten Heere, Popkensburg of Rijnsburg
daarop staan afgebeeld. Behalve deze
en andere overzichtskaarten zijn er
enkele kaarten bewaard gebleven
van individuele buitenplaatsen.
Bijvoorbeeld van Poppenroede
Ambacht, De Griffioen en Ter Hooge,
alledrie aan de rand van Middelburg.
De betekenis van deze categorie
kaarten kan niet genoeg worden
benadrukt: ze getuigt - zij het met
enige overdrijving vormgegeven
- samen met een beperkt aantal
afbeeldingen en archiefstukken, van
een landschap dat grotendeels tot het
verleden behoort.
Ter Hooge komt ook op een heel
ander type kaart voor. Nauwelijks
imposant maar wel zeer kleurrijk
staan kasteel met park en wijde
omgeving afgebeeld op een kaart uit
het midden van de zeventiende eeuw
die alles te maken had met de tiend
heffing. Voor dat doel was een nauw
keurige registratie van het grond
gebruik nodig en dat betekent dat
de bewuste kaart vooral dat aspect
van de omgeving in beeld brengt.
In groen al het weiland ('weyen j, in
geel het bouwland ('saeylant j. en een
signatuur van boompjes, teken van
de boomgaarden rondom boerderijen
en kasteel.
Allesbehalve indrukwekkend maar
wel zeer instructief is een simpel
schetskaartje dat de heer van
Popkensburg (of Sint Laurens) rond
1700 eigenhandig tekende. Ook dat
was niet bedoeld om te imponeren:
het vormde onderdeel van de pacht-
administratie die de heer Boudaen
Courten bijhield. Het kaartje toont
aan dat deze grootgrondbezitter
wei indruk wilde maken, maar dan
door middel van beplanting. Uit het
schetsje blijkt namelijk dat hij niet
alleen in theorie het plantrecht langs
de Noordweg tussen Middelburg en
Serooskerke bezat, maar dat hij dat
recht ook daadwerkelijk in praktijk
had gebracht. Langs de weg staat
aangetekend: 'dese wegh door my
beplant'. Uit een andere bron dan
dit kaartje kennen we bovendien de
samenstelling van deze beplanting:
'essen boomen en willigen tusschen
beijde'.
Archiefwerk
Nogal wat kaarten danken hun ont
staan aan juridisch getouwtrek, aan
gebakkelei over een grens, over tol
heffing of over een rooilijn. Als voor
één type kaart geldt dat het bekeken
moet worden in relatie tot de archie
ven, dan gaat het wel op voor deze
categorie. Ontbreken dergelijke aan
knopingspunten, dan is interpretatie
van de kaart een hachelijke onder
neming. Zoiets geldt voor een kaart
van de omgeving van het Schouwse
Ellemeet in de zeventiende eeuw. Een
zeldzame afbeelding van een vaak
vergeten stukje Schouwen. Maar
welk doel de kaart oorspronkelijk ook
heeft gediend, hij maakt in elk geval
duidelijk dat het in die tijd ongeloof
lijk nat moet zijn geweest in dit deel
van Schouwen. Daarvan getuigen
drie watermolens (waaronder één
'groote watermole j, een eendenkooi
('vogelkoije j en een uitgestrekt,
kennelijk laag, moerassig en weinig
begroeid gebied ("t slijckj.
Zo gevarieerd het landschap, zo
gevarieerd zijn ook de kaarten die
getuigenis afleggen van het vroegere
landschap. En zoals ook het land
schap sommige geheimen pas na
enige studie prijsgeeft, zo heeft ook
de oude kaart enige gebruiksaanwij
zing nodig.
Het Zeeuws Archiefbezit een schat
aan oude kaarten, waarvan de
genoemde Zelandia Illustrata de
meest imposante collectie vormt. Het
Zeeuws Archief is te vinden aan het
Hofplein 16 te Middelburg of digitaal
op www.zeeuwsarchief.nl
Dr. A.P de Klerk is consulent regi
onale geschiedbeoefening bij de
Stichting Cultureel Erfgoed. Hij was
eindredacteur van de gids 'Werken
met Zeeuwse kaarten. Handleiding
bij het gebruik van oude topogra
fische kaarten', een uitgave van
Matrijs Utrecht 2002).
Zeeuws Archief, Archief ambachts
heerlijkheid popkensburg en Sint
Laurens, inv.nr. 8, pp.18.
20
Zeeuws Landschap
