risch belang van deze vestingwerken wordt ingezien en dan kan de bunker gemakkelijk worden gerestaureerd. Ook de vleermuizen doe je daar een groot plezier mee. Geniet van het uitzicht op de aan- groeikust rechts voordat u weer terugkeert naar de Blauwe route. Terug op de Blauwe route vervolgen we het pad nog even en gaan dan rechtsaf de duinen in (trap af). Afb. 14 We lopen nu weer door het land schap van duinruggen en duinval leien. Bij hoog water gebeurde het wel dat de zee de vallei binnendrong. Door het zoute zeewater verziltte de bodem. Om dit tegen te gaan wier pen de boeren dijkjes op, dwars op de vallei zoals hier. Het Monnikendijkje uit de 18de eeuw waar u op de heen weg langs bent gelopen, is daar een vroeg voorbeeld van. Afb. 15 Verderop passeren we een andere getuigenis van de Tweede Wereld oorlog. Dit soort gaten in de grond kom je overal tegen in de duinen langs onze kust. Geallieerde bom menwerpers die hun bommenlast niet boven Duitsland kwijt konden, lieten die hier maar vallen. Dat was veiliger dan er in Engeland mee te landen en zo liep de Duitse kust verdediging misschien nog schade op zonder dat de burgerbevolking werd getroffen. Het duinreliëf wordt dus niet alleen door de natuur bepaald. Ook de mens is een geomorfologische factor. Afb. 16 (kaarfie p.8) Maar misschien hielp de natuur ook wel een handje mee, zoals de kaart van Hattinga uit 1753 suggereert. Op deze kaart wordt de laagte tussen twee strandhaken afgesnoerd door een rij duintjes. Afb. 17 Verder landinwaarts wordt het strand steeds ouder. De verschillen tussen de duinruggen en de duin valleien wordt geringer. Daardoor wordt ook het contrast hoog-droog en laag-nat kleiner. De grenzen tussen struweel en gras vervagen. Op de voorgrond kaal zand waar de wind weer vat op kan krijgen. Afb. 18 Daardoor kunnen kopjesduinen ontstaan zoals hier. Begrazing door vee draagt bij aan de vormgeving van de kopjes. Ter onderscheid met de primaire duinvorming op het strand, wordt dit secundaire duin vorming genoemd. Afb.19 De vorming van windkuilen of stuif- kuilen zoals hier is een andere variant van secundaire duinvorming. Ongetwijfeld was hier vroeger meer reliëf, maar nu is dit oude duinland schap afgevlakt. U verwacht het misschien niet, maar erosie door regenwater dat van de duinhellingen afstroomt, draagt aan de vervlak king bij. Oud duinzand is in droge toestand namelijk waterafstotend zodat het ondoordringbaar is voor regenwater. Na een fikse regenbui volgend op een droge periode zult u daar de sporen van zien. Afb. 20 We komen ten tenslotte bij een win- kanaal uit de tijd dat water aan de duinen werd onttrokken voor de drinkwatervoorziening. Dit kanaal is dwars op de duin structuur gegraven, vandaar de hoogteverschillen langs de oevers. De regulering van het waterpeil in deze kanalen is nog steeds erg belangrijk, om te verhinderen dat delen van het terrein verdrogen of vernatten. De wandeling eindigt bij het pomp station van Delta Prof. dr. PD. Jungerius is emeritus hoogleraar geomorfologie. Kopiesduinen Stuif kuï I

Tijdschriftenbank Zeeland

Zeeuws Landschap | 2006 | | pagina 9