risch belang van deze vestingwerken
wordt ingezien en dan kan de bunker
gemakkelijk worden gerestaureerd.
Ook de vleermuizen doe je daar een
groot plezier mee.
Geniet van het uitzicht op de aan-
groeikust rechts voordat u weer
terugkeert naar de Blauwe route.
Terug op de Blauwe route vervolgen
we het pad nog even en gaan dan
rechtsaf de duinen in (trap af).
Afb. 14
We lopen nu weer door het land
schap van duinruggen en duinval
leien. Bij hoog water gebeurde het
wel dat de zee de vallei binnendrong.
Door het zoute zeewater verziltte de
bodem. Om dit tegen te gaan wier
pen de boeren dijkjes op, dwars op de
vallei zoals hier. Het Monnikendijkje
uit de 18de eeuw waar u op de heen
weg langs bent gelopen, is daar een
vroeg voorbeeld van.
Afb. 15
Verderop passeren we een andere
getuigenis van de Tweede Wereld
oorlog. Dit soort gaten in de grond
kom je overal tegen in de duinen
langs onze kust. Geallieerde bom
menwerpers die hun bommenlast
niet boven Duitsland kwijt konden,
lieten die hier maar vallen. Dat was
veiliger dan er in Engeland mee te
landen en zo liep de Duitse kust
verdediging misschien nog schade
op zonder dat de burgerbevolking
werd getroffen.
Het duinreliëf wordt dus niet alleen
door de natuur bepaald. Ook de
mens is een geomorfologische factor.
Afb. 16 (kaarfie p.8)
Maar misschien hielp de natuur ook
wel een handje mee, zoals de kaart
van Hattinga uit 1753 suggereert.
Op deze kaart wordt de laagte tussen
twee strandhaken afgesnoerd door
een rij duintjes.
Afb. 17
Verder landinwaarts wordt het
strand steeds ouder. De verschillen
tussen de duinruggen en de duin
valleien wordt geringer. Daardoor
wordt ook het contrast hoog-droog
en laag-nat kleiner. De grenzen
tussen struweel en gras vervagen.
Op de voorgrond kaal zand waar
de wind weer vat op kan krijgen.
Afb. 18
Daardoor kunnen kopjesduinen
ontstaan zoals hier. Begrazing door
vee draagt bij aan de vormgeving
van de kopjes. Ter onderscheid met
de primaire duinvorming op het
strand, wordt dit secundaire duin
vorming genoemd.
Afb.19
De vorming van windkuilen of stuif-
kuilen zoals hier is een andere
variant van secundaire duinvorming.
Ongetwijfeld was hier vroeger meer
reliëf, maar nu is dit oude duinland
schap afgevlakt. U verwacht het
misschien niet, maar erosie door
regenwater dat van de duinhellingen
afstroomt, draagt aan de vervlak
king bij. Oud duinzand is in droge
toestand namelijk waterafstotend
zodat het ondoordringbaar is voor
regenwater. Na een fikse regenbui
volgend op een droge periode zult u
daar de sporen van zien.
Afb. 20
We komen ten tenslotte bij een win-
kanaal uit de tijd dat water aan de
duinen werd onttrokken voor de
drinkwatervoorziening.
Dit kanaal is dwars op de duin
structuur gegraven, vandaar de
hoogteverschillen langs de oevers.
De regulering van het waterpeil
in deze kanalen is nog steeds erg
belangrijk, om te verhinderen dat
delen van het terrein verdrogen of
vernatten.
De wandeling eindigt bij het pomp
station van Delta
Prof. dr. PD. Jungerius is emeritus
hoogleraar geomorfologie.
Kopiesduinen
Stuif kuï I