Over 'gehuchten,
voormaals dorpen
Het kerkhof (perceel 74)
binnen de 'ring' van
Hoogelande, zoals het
voorkomt op de kadastrale
kaart van 1941. Het
noorden is links.
Bron: via Aad de Klerk
links
De kerkruïne
van Buttinge
onder
Foto uit circa 1920
van de ruïne van
Hoogelande.
Bron: via Aad de Klerk
het fort Rammekens te versterken.
Rond 1585 ging een grote partij
afbraakstenen van de verwoeste
kerk van Zanddijk naar Veere, om
daar gebruikt te worden voor het
Oranjebolwerk. In 1590 stonden de
Staten van Zeeland toe dat de kerkru-
ines van Nieuwerkerke, Duivendijke,
Brijdorpe en Looperskapelle op
Schouwen (verder) mochten worden
afgebroken. En als het aan diezelfde
gewestelijke overheid had gelegen,
was Buttinge vandaag een kerkdorp
en Grijpskerke een gehucht zónder
kerk. Maar hier doorkruiste plaat
selijk actievoeren dat het echt zover
kwam. Even ongelukkig over de
afloop als in Buttinge was men in het
Thoolse Schakerloo: men kreeg geen
toestemming om de kerk te herbou
wen. Men moest zich voortaan maar
'behelpen metten kerckendienst bin
nen der stadt van der Tholen'. Zóver
was dat toch niet.
De toen genomen beslissingen
hadden verstrekkende gevolgen.
Behoud van de kerk - 'het oudste
lokale verzorgingselement'! - was
een belangrijke garantie voor het
voortbestaan van het dorp dat
rondom die kerk lag. Met het verlies
van hun kerk daarentegen verloren
andere dorpen hun hart - figuurlijk,
maar ook letterlijk. Het veroorzaakte
schaalvergroting avant la lettre, een
vorm van kleine-kernen-problema
tiek ver voor onze tijd. Veel dorpen
verdwenen figuurlijk van de kaart,
want ook goeddeels uit het gemeen
schappelijk geheugen. Ze werden
voor een deel ook letterlijk van de
kaart geveegd, hun naam verdween
in veel gevallen van de plaatsnaam
borden. Van de kerkruïnes hielden
de torens het langste stand, totdat
ook die, soms pas in de 19de eeuw,
onder slopershanden vielen. Alleen
in Buttinge herinnert vandaag nog
een steenklomp op particulier terrein
aan de kerk. De andere kerkruïne, die
van Hoogelande, werd in 1964-1965
omgevormd tot een heuse kapel.
Daar kan sindsdien weer gedoopt en
getrouwd worden. De meeste kerk
hoven zijn in de 19de eeuw buiten
gebruik gesteld. De manier waarop
er, vooral op Walcheren, sindsdien
met deze vroeger gewijde grond is
omgesprongen, stemt tot treurnis.
Oorkonden
De gekrompen dorpen verdienen
beter, ze verdienen aandacht. Ze lij
ken nu ietwat vogelvrij, balancerend
tussen dorp en buitengebied. Ze zijn
te klein voor het één (en dus ook voor
de status van beschermd dorpsge
zicht) en meestal te compact voor het
ander. Het voorzieningenbeleid heeft
er niets te zoeken, want behalve de
kerk, zijn ook de school en de laatste
winkel er meestal al lang verdwenen.
Toch luistert het hier heel nauw.
Afbraak van één beeldbepalend
pand, zoals een oude boerenschuur,
nieuwbouw van één enkele loods: ze
kunnen funest zijn. Ook omdat de
specifieke plattegrond - denk aan
Hoogelande, aan Mariekerke, aan
Sinoutskerke. alledrie ringdorpen in
miniformaat - de waarde van een
eeuwenoude oorkonde bezit. En dat
in een omgeving waar inmiddels één.