betekenen van al die zeldzame
planten. Ze zullen zich dankzij de
begrazing nog lang kunnen hand
haven en het streven is dat dit deel
van het gebied zich nooit tot bos zal
ontwikkelen. Plaatselijk wordt het
begrazingsbeheer aangevuld met
driejaarlijks maaien van kruipwilg
en duindoorn omdat het vee toch niet
helemaal tegen de opmars van deze
soorten bestand is. Dit geldt echter
niet voor het overgrote deel van de
Slikken van de Heen'. Tegen Sint
Philipsland aan ligt 200 hectare
voormalig schor. Het gebied is hier
minder zandig en voornamelijk
door slibrijk sediment gevormd.
De bodem is ter plaatse voedselrijker
en de vegetatie die hier voorkomt is
wat minder spectaculair. De begra-
zingsdruk is hier lager, waardoor
het beheer plaatselijk wel verdere
ontwikkelingen in de richting van
bos en struweel toelaat. De broed-
vogels illustreren de ontwikkeling
van deze successie mooi. Zo zitten er
hier geen grutto's, veldleeuweriken
en graspiepers meer, zoals nog wel
op de Beukelenberg, maar er zitten
de laatste jaren boompiepers, soorten
van half open terreinen en er werden
enkele honderden struikzangers als
broedpaar vastgesteld, met onder
andere soorten als roodborsttapuit,
fitis en tuinfluiter. Het zijn zangvo
gels van bosschages met veel insek-
ten. want dat is hun voedsel. De
wilgenstruwelen voorzien daar ruim
schoots in. De al wat verder ontwik
kelde struwelen beginnen op bosjes
te lijken met hier en daar een kleine
boom. Hier houden zich soorten
op als roodborst, winterkoning
en grote bonte specht. Het gehele
gebied is doorsneden door tal van
oude geulresten waarin veel water
vogels broeden als slobeend,
krakeend, fuut en meerkoetSteile
geulwanden zijn goed voor broed-
vogels als oeverzwaluwen en
ijsvogels.
Kale eilanden
Daarnaast zijn er nog eilanden die
bijna allemaal van elkaar verschillen
qua ontwikkeling, deels gestuurd
door de vorm van beheer. Enkelen
worden begraasd door geiten,
anderen liggen zo in opengebied dat
er nauwelijks struweel ontwikkelt
zodat ze van nature min of meer kaal
blijven. Op de kale eilanden broeden
kustbroedvogels als kokmeeuwen
en zilvermeeuwen, maar ook storm-
meeuwen, visdieven, scholeksters
en kluten. Soorten die niet alleen
gebruik maken van de kale bodems
maar ook van het voedsel dat te
vinden is in het zoute getijdewater
aan de andere zijde van de dam.
Andere eilanden raken wel begroeid
met bos en struweel en daar zijn
lepelaars en aalscholvers als broed-
vogel te vinden. Aalscholvers foera-
geren juist weer graag in het ondiepe
stilstaande water van het Krammer-
Volkerak wat hen voorziet van vol
doende vis en voor lepelaars maakt
het niet uit dat ze een eindje moeten
vliegen. Ze worden zelfs foeragerend
in de Yerseke Moer waargenomen
tijdens het broedseizoen.
Lepelaar en zeearend
Dat wat de lepelaar aantrekt in deze
omgeving is de rust en de moeilijke
bereikbaarheid van de eilanden wat
ze veiligheid biedt tegen vijanden als
vossen en bunzingen. Er zijn ook
eilanden die nog een stadium verder
zijn, daar staan al volwassen bomen.
Groot genoeg blijkbaar voor het
nestelen van een bosvogel als de havik,
die hier ieder jaar zijn territorium
kiest. Er is dan ook voldoende prooi
te vinden met die grote aantallen
watervogels in het gebied. Dat geeft
hoop voor de toekomst. De ontwik
keling van dit gebied met bijhorende
soorten lijkt namelijk veel op dat van
bijvoorbeeld het roemruchte gebied
van de Oostvaardersplassen in
Flevoland. Dat is een populair gebied
voor mensen die graag vogelskijken.
Men komt van heinde en verre af op
de enorme vogelrijkdom. Toch bevinden
zich in het Krammer-Volkerak veelal
dezelfde vogels. Alleen de Zeearend
mist nog als broedvogel. Deze vogel
is kenmerkend voor een gebied dat
echt tot aan zijn climaxsytadium
ontwikkeld is. Ooit zal het ook in het
Krammer-Volkerak wel zover komen.
In het najaar zijn de zeearend en de
visarend geregelde gasten en het gebied
is rijk genoeg aan prooien om er de
jongen groot te brengen. Het wachten is
op een echte boom.
Wannes Castelijns. medewerker
ecologie en kwaliteitszorg bij
Stichting Het Zeeuwse Landschap
Moeraswespenorchis.
a Lepelaar.
ZeeuwsLandschap 17
