in't kort
LANDSCHAP
HISTORIE KRUISDIJKSCHANS ONTRA
FELD BIJ DE RESTAURATIE
wegens oorlogsdreiging vanuit Frankrijk, maar in
1673 was die dreiging al weer geweken.
Een volgende bedreiging vanuit het zuiden voor
de Republiek der Verenigde Nederlanden ontstond
eind 17e eeuw, bij de aanloop naar de oorlog om de
Spaanse troon, waarop de Franse koning Lodewijk
XIV aasde. In 1698 gaf de Raad van State de be
roemde vestingbouwer Menno baron Van Coehoorn
opdracht onder andere de Kruisdijkschans grondig
te renoveren.
Uit die tijd dateren waarschijnlijk de huidige muren
van de eerste verdieping van de verdedigingstoren,
inclusief de vier schietopeningen. Daarna hebben
er geen militaire verbouwingen meer plaatsgevon
den. In 1762 verloor de schans zijn militaire functie
verkocht de Raad van State hem aan de familie Hen-
nequin. Deze familie heeft de schans deels geslecht,
en omgevormd tot een buitenplaats.
De landhuisperiode van de Kruisdijkschans duurde
tot 1920. Daarna werd het een boerderij. De boerde
rijperiode heeft tot 1995 geduurd, waarna het woon
huis in verval raakte. Het historische gebouw wordt
thans gerestaureerd en verbouwd tot een woonhuis.
Vooraf is hierover afgestemd met de Rijksdienst voor
Cultureel Erfgoed, de provincie en de gemeente. Bij
De Kruisdijkschans, gelegen tussen Sluis en Aarden
burg, bestaat deels uit de restanten van een 17e eeuw-
se verdedigingstoren. Deze redoutetoren is nader
hand omgevormd tot woonhuis. Vanaf eind vorig jaar
wordt dit vervallen huis in opdracht van Het Zeeuwse
Landschap gerestaureerd.Tijdens de herstelwerken
bleek dat een groter deel van het gebouw ouder is
dan eerst werd aangenomen. Met name de ontdekte
schietopeningen in de muren van de bovenbouw, en
de overdreven zware balken van de zolder, wijzen op
een oorlogsverleden van dit deel van het gebouw.Tot
voor kort werd aangenomen dat alleen de klooster
moppen onderbouw van de verdedigingstoren nog
was zoals oorspronkelijk gebouwd aan het eind van
deTachtigjarige Oorlog.
De bovenbouw, gebouwd met IJsselstenen, zou dan
herbouwd zijn in de tweede helft van de 18e eeuw,
toen de gevechtstoren werd omgevormd tot klein
landhuis. De historische waarde van de Kruisdijk
schans was al groot, omdat gebouwde overblijfselen
in verdedigingswerken van de Staats-Spaanse Linies
in (Zeeuws-)Vlaanderen zeldzaam zijn, maar is met
de nieuwe bouwkundige ontdekkingen nog groter
geworden.
Foto's
De schietgaten
doen vermoeden
dat dit deel van
Kruisdijkschans uit
de 17e eeuw stamt.
(F. Schenk)
Aangevuld met informatie uit de archieven over de
Staats-Spaanse Linies kunnen we nu de historie van
de Kruisdijkschans als volgt samenvatten: In 1640
liet de Raad van State de Kruisdijkschans bouwen,
ter beheersing van de nabij gelegen Stiershoek-
kreek en Sint Pieterdijk, waarlangs Spaanse troepen
Aardenburg of Sluis zouden kunnen bereiken. In de
tweede helft van de 17e eeuw was er een lange vre-
desperiode. Fortificaties als Kruisdijkschans stonden
jarenlang leeg en raakten in verval. In 1670 gaf de
Raad van State opdracht de schans op te knappen
de verbouwing worden de historische kenmerken
van zowel de gevechtstoren- als de landhuisfase
zoveel mogelijk hersteld, inclusief de recent ontdekte
schietopeningen. Na de restauratie van het huis zal
het overige, groene, deel van de Kruisdijkschans her
steld en heringericht worden en openbaar toeganke
lijk zijn. Naar verwachting vindt de opening plaats in
het voorjaar van 2013. In de boerenschuur ter plaatse
komt een eenvoudig infopunt.
Gert-Jan Buth
ZEEUWS -24-LANDSCHAP
