OVER PIENKSTERBLOMMEN
EN PAESLELIES
Aan het begin van de twintigste eeuw waren er in Nederland zo'n twintig
verschillende planten die allemaal 'pinksterbloem' genoemd werden. Iedere
streektaal had wel zijn eigen exemplaar en onze pienksterblomme is de scherpe
boterbloem. Een prima keuze eigenlijk, want de plant begint rond Pinksteren
uitbundig te bloeien. Dat in tegenstelling tot de plant die officieel als pinksterbloem
te boek staat, want die bloeit zo rond half april, dus al ver voor Pinksteren.
Door Chiel Jacobusse
ZEf JWS
De officiële Nederlandse namen zijn aan het begin
van de twintigste eeuw gekozen uit een veelheid
aan streeknamen. De keuze voor de pinksterbloem
is dus ongelukkig geweest. Tenminste,... als de
naam Pinksterbloem inderdaad verwijst naar het
Pinksterfeest. Er bestaat echter ook een verklaring
die verwijst naar de tijd dat de pinken weer de wei
in mochten. Hoewel het tijdstip aardig klopt, komt
de verklaring gekunsteld over. Er is ook een andere
verklaring hoe de bloem die half april in volle bloei
staat de naam pinksterbloem kon krijgen. Toen in
Europa de Juliaanse kalender gehanteerd werd,
viel de lente soms veel vroeger in het jaar, in de
zestiende eeuw zelfs al begin maart. Omdat Pasen
al lang geleden is vastgesteld op de zondag na de
eerste volle maan in de lente en Pinksteren zeven
weken later volgt, vielen Pasen en Pinksteren in het
verleden dus ook vroeger.
Mooi verhaal, maar zelfs de vroegste datering van
Pinksteren volgens deze kalender blijft een beetje
wringen. De pinksterbloem-uit-het-boekje heet in
het dialect van Midden-Zeeland koekoeksblomme.
En dat klopt weer uitstekend, want de bloei valt
inderdaad tegelijk met de terugkomst van de
koekoek uit Afrika. Overigens wordt op Schouwen-
Duiveland de harlekijnorchis, die in dezelfde tijd
bloeit, als koekoeksblomme aangeduid. Beide
soorten bloeien in de eerste helft van april.
Naast de pinksterbloem kennen de meeste dialec
ten ook een 'paasbloem'. Bij ons is dat de narcis,
vanouds aangeduid als paeslelie of pae(s)se lelie.
Klopt ook alweer, want de bloeitijd valt samen
met de periode dat in Nederland het Paasfeest
kan vallen. Die paasbloem is weliswaar geen wilde
plant, maar op oude landgoederen komen we de
wilde narcis tegen als zogenaamde stinzenplant.
Dat wil zeggen: een plant die vanwege zijn sierlijke
uiterlijk, of vanwege zijn (al of niet terecht veron
derstelde) geneeskrachtige werking, in het wild
werd uitgeplant. Dat gebeurde op landgoederen
en rond kastelen, maar ook wel in kloostertuinen of
rond adellijke boerderijen.
Pas veel later werden allerlei varianten gekweekt
en die kregen ook in het Zeeuwse grote populari
teit als tuinplant.
C. Jacobusse is hoofd ecologie en kwaliteitszorg van
stichting Het Zeeuwse Landschap
Foto links
De officiële
pinksterbloem.
(C. Jacobusse)
Foto rechts
Scherpe boter
bloem, oftewel
Pienksterblomme.
(C. Jacobusse)