Zeeland is een provincie met traditioneel veel landbouw. Het is dus niet zo verwonderlijk dat
er duizenden boerderijen op het platteland te vinden zijn. Daaronder zijn er vele die al een
eeuw of meer een karakteristiek element in hun omgeving vormen. Die boerderijen maken
deel uit van de geschiedenis van Zeeland en bepalen mede de identiteit van de provincie.
Maar behoud van agrarisch erfgoed is niet eenvoudig. Vaak zijn de bedrijfsruimten niet
meer geschikt voor een moderne bedrijfsvoering, en het onderhoud is duur.
"Als je van erfgoed en geschiedenis
houdt, is het natuurlijk hartstikke leuk
om aan zo'n project mee te werken."
door Marten Hemminga
Deel van het erf
van de Zonne-
hoeve in
Zonnemaire, één
van de in het on
derzoek meegeno
men boerderijen.
(SCEZJ
M. van Dintel)
TOPLIJST VAN
Deze boerderij in
Noordgouwe staat
op de toplijst
van Zeeuwse
boerderijen.
(E. Voogd)
ZEEUWSE BOERDERIJEN
Bescherming van alle cultuurhistorisch waardevolle
boerderijen is een vrijwel onmogelijke opgave. In
Zeeland zijn er minder dan honderdvijftig beschermd
als Rijksmonument. Daarnaast heeft nog een tiental
de status van gemeentelijk monument. Dat is dus
maar een fractie van het totale boerderijenbestand
in de provincie. De Provincie Zeeland ziet het als
een belangrijke beleidsopgave om het behoud
van dat rijke agrarische erfgoed zoveel mogelijk te
ondersteunen. Om die hanteerbaar te maken, heeft
de Provincie in 2015 besloten dat er een inventarisatie
moet komen die uiteindelijk leidt tot een lijst van
de meest waardevolle boerderijen van Zeeland. De
eigenaren van de boerderijen die op deze erelijst
komen kunnen in de toekomst ondersteuning van
ZEEUWS
de provincie krijgen bij het maken van plannen
voor onderhoud, restauratie en een eventuele
herbestemming. Inmiddels is die inventarisatie door
Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland (SCEZ), Stichting
Landschapsbeheer Zeeland (SLZ) in samenwerking
met de Boerderijenstichting Zeeland en de Zeeuwse
gemeenten afgerond en zal een definitieve lijst
binnenkort bekend worden gemaakt.
Ik spreek met Marinus van Dintel, boerderijenspecialist
van SCEZ, en als projectleider direct betrokken bij de
inventarisatie.
HOE IS DE INVENTARISATIE VERLOPEN?
"We zijn uitgegaan van de provinciale
boerderijeninventarisatie die in 2004-2005 is
uitgevoerd.Toen zijn alle circa vijfduizend boerderijen
in Zeeland die vóór 1965 zijn gebouwd onder
de loep genomen. Elke boerderij kreeg daarbij
een waarderingsscore. Hoewel deze omvangrijke
inventarisatie grotendeels vanaf de openbare
weg plaatsvond, werd toch een globaal overzicht
verkregen van wat er in Zeeland aan historisch
waardevolle boerderijen aanwezig is. Aan de hand
van dit overzicht en met input van onder andere de
Zeeuwse gemeenten is een voorselectie gemaakt voor
de zojuist afgeronde inventarisatie. Van de circa 425
voorgeselecteerde boerderijen hebben uiteindelijk
bijna driehonderd eigenaren toestemming voor de
inventarisatie gegeven. Het aantal geïnventariseerde
betrokken boerderijen was dus heel wat minder
dan in 2004-2005, maar de nu geselecteerde zijn
wel nauwkeuriger onderzocht. Met de toestemming
van elke eigenaar op zak is elk erf bezocht. De
erfbebouwing, de indeling van het erf en ook de
erfbeplanting betrokken we bij de evaluatie. Bij
het geven van een waardering aan het complex
namen we ook de bouwkundige staat mee, evenals
de situering van de boerderij in het landschap. We
hebben de inventarisatie regio voor regio uitgevoerd.
Ook boerderijen uit de tijd van de wederopbouw na
de Tweede Wereldoorlog zijn meegenomen; dat is
een bijzondere fase in de Zeeuwse geschiedenis die
aandacht verdient."
WIE VOERDE HET VELDWERK UIT?
"Dat werd gedaan door medewerkers van SCEZ en
SLZ en door vrijwilligers. We hebben speciaal voor dit
project een stuk of tien vrijwilligers opgeleid. Het is
als je van erfgoed en geschiedenis houdt natuurlijk
hartstikke leuk om aan zo'n project mee te werken,
dus die enthousiaste vrijwilligers waren er wel.
Overigens, de meeste eigenaren vonden het ook leuk
en interessant om aan dit project mee te werken,
en gaven zonder problemen toestemming voor het
bekijken van hun boerderij."
ZIJN JE ZAKEN OPGEVALLEN BIJ DE
INVENTARISATIE?
"Opmerkelijk is dat het merendeel van de onderzochte
boerderijen geen agrarische functie meer heeft.
Wat er mee gebeurt verschilt per regio. Een
woonbestemming op Schouwen-Duiveland, op
pendelafstand van Rotterdam, is waarschijnlijker dan
in Zeeuws-Vlaanderen. Ook zie je dat het onderhoud
ZEEUWS -13
van bijgebouwen zoals bakkeet en wagenschuur, die
vaak geen echte functie meer hebben, nogal eens
te wensen overlaat. Een ander aspect dat opvalt is
de omvangrijke leegstand. Je moet het ook maar
willen: eigenaar zijn van een boerderij met een grote
historische landbouwschuur, die voor de moderne
bedrijfsvoering nauwelijks bruikbaar is!
De Zak van Zuid-Beveland is nog relatief rijk
aan cultuurhistorisch waardevolle boerderijen.
Daarentegen zijn oude boerderijen op Schouwen-
Duiveland, dat zwaar door de Watersnoodramp van
1953 is getroffen, niet erg talrijk. Maar daar zijn juist
een flink aantal wederopbouwboerderijen."
WAT GAAT ER NU MET DE LIJST GEBEUREN?
"De lijst heeft allereerst belangrijke attentiewaarde: dit
zijn de boerderijen waar iedere gemeente extra goed
op moet letten. Als een eigenaar van zo'n boerderij
om hulp vraagt voor behoud en doorontwikkeling,
is een overheid - gemeente of provincie - die helpt
en adviseert heel belangrijk. Grootschalig geld
voor restauratie zit er niet in, maar een subsidie
voor bijvoorbeeld een restauratieplan behoort naar
verwachting wel tot de mogelijkheden."
We besluiten het gesprek met de constatering dat
deze inventarisatie heel nuttig is. Voor de betrokken
eigenaren omdat zij weten dat ondersteuning voor
behoud van hun bezit mogelijk is en voor gemeenten
omdat ze nu beter in beeld hebben wat de parels
van hun agrarisch erfgoed zijn. En zelfs ook voor Het
Zeeuwse Landschap: de lijst kan voor de langere
termijn een leidraad zijn voor de inzet op behoud
door onze stichting.
dr. M.A. Hemminga is directeur van stichting
Het Zeeuwse Landschap
Boerenschuur in
Dreischor.
(E. Voogd)
