ERFGOED OMARMD
Wuivende, goudgele tarwevelden omzoomd door boomdijken, met her en der een
zwart geteerde boerenschuur. Dat beeld kenmerkt al eeuwenlang grote delen van
landelijk Zeeland. Een landschap waar Zeeuwen terecht trots op zijn.
Tekst en foto's: Nanda van den Berg
Het verhaal van Zeeland ligt deels in het landschap
verankerd. Dijken, akkers, weilanden én bebouwing
horen immers bij de ontstaansgeschiedenis. De
voedselrijke, opgeslibde schorren werden ingedijkt
om als landbouwgrond te dienen. Op de hogere
kreekruggen ontstonden de eerste nederzettingen.
Nog steeds zijn daar sporen van in het landschap
terug te vinden. Het cultuurhistorische erfgoed
vormt, doordat het het heden met het verleden
verbindt, een belangrijke drager van de Zeeuwse
identiteit. Het behouden waard!
NATUUR- EN LANDSCHAPSSCHOON
Sinds de oprichting in 1936 heeft Het Zeeuwse
Landschap het bevorderen van het behoud van
natuur- en landschapsschoon in Zeeland als
doel. Hierbij hoort ook de cultuurhistorie. Zo zijn
bijvoorbeeld een groot aantal Zeeuwse vliedbergen
en het koetshuis van landgoed Landlust in
Heinkenszand al vele decennia in ons beheer. Van
recenter datum zijn onder andere Hoeve van der
Meulen, de Kruisdijkschans en Hofstede Veldzicht.
Wij zetten ons in toenemende mate in voor het
behoud van het landelijk gelegen cultuurhistorische
erfgoed, zoals boerderijen, molens en dijkhuisjes.
Deze dragen bij aan de omgevingskwaliteit en
belevingswaarde van het Zeeuwse landschap. Dat
dat geen loze beleidszin is bleek bij de diverse open
dagen die we rond ons erfgoed in het buitengebied
organiseerden. De gehoopte veertig bezoekers bij
de eerste, kleinschalige open dag bij Hoeve Van der
Meulen bleken er meer dan vijfhonderd te zijn.
De publieksdag rond de Kruisdijkschans in 2013 trok
zelfs zo'n 2.300 belangstellenden.
UITDAGING: INVESTEREN EN HERBESTEMMEN
Afgelopen jaren heeft het Landschap flink
geïnvesteerd in het behoud van monumentaal
erfgoed. Zo werkten we de afgelopen maanden
bij de meest recente aanwinst, Hofstede Veldzicht,
hard aan de restauratie van het'varkenskot'en de
'vetstal'. Eerder zijn onder andere Hoeve Van der
Meulen en 't Hof Waterdunen gerestaureerd en
succesvol herbestemd. Stuk voor stuk erven met een
lange historie en destijds een onzekere toekomst.
Voortzetting van de voormalige, veelal agrarische
functie was geen optie. Bovendien voldeden
niet alle schuren meer aan de tegenwoordige
wensen en soms ook eisen. Voor machines zijn
ze nu vaak te klein, waardoor de functionaliteit
beperkt is. Onderhoud vraagt bovendien veel geld,
zeker bij rijksmonumenten. In dat geval vragen
materiaalkeuze en werkwijze bij herstel extra
aandacht. Een nieuwe bestemming ligt niet altijd
voor de hand. Kortom, een flinke uitdaging.
Het cultuurhistorische erfgoed
vormt een belangrijke drager
van de Zeeuwse identiteit."
VANGNET
De schatting is dat bijna veertig procent van de
Nederlandse agrarische bedrijven vóór 2030 de
deuren sluit, een ontwikkeling die ook in Zeeland
gaande is. Door de doorgaande schaalvergroting
en het ontbreken van erfopvolging zal de leegstand
in het landelijk gebied toenemen. Lang niet al de
vrijkomende boerderijen zijn cultuurhistorisch
waardevol. De oudste zijn dat vaak wel en die zijn
juist meestal niet aantrekkelijk voor voortzetting van
een boerenbedrijf, vanwege de eerder genoemde
praktische beperkingen. Met name het agrarische
erfgoed is erg typisch voor Zeeland. Door het
verliezen van de gebruiksfunctie en de hoge kosten
voor onderhoud dreigen deze dragers van de
Zeeuwse identiteit verloren te gaan. Dat is de reden
dat wij ons in willen zetten dergelijke objecten te
behouden. Daarvoor willen we graag de rol van
vangnet spelen, dus inspringen wanneer teloorgang
dreigt. Dit geldt niet alleen voor het agrarisch
erfgoed, maar ook voor andere objecten, zoals de
in 2012 en 2013 gerestaureerde Kruisdijkschans,
een voormalige verdedigingstoren, onderdeel van
de Staats-Spaanse Linie, die zwaar in verval was
geraakt. En niet te vergeten de steeds meer uit het
landschap verdwijnende kleine gebouwtjes, zoals
veldschuurtjes en arbeidershuisjes.
SELECTIEF
Herstel en behoud van gebouwen is erg kostbaar.
Dat is ook de reden dat Het Zeeuwse Landschap
niet elk object dat verloren dreigt te gaan, en te
verwerven is, kan omarmen. Indien er andere
partijen zijn die de zorg op zich willen en kunnen
nemen, is dat prima. Behoud van het erfgoed moet
de basis zijn. Wie dat doet, is van secundair belang.
Ook de cultuurhistorische waarde is bepalend.
geld voor onderhoud zal altijd nodig zijn. Dat het
Landschap vangnet kan zijn is mede te danken aan
een bijdrage van de Nationale Postcode Loterij.
Hiermee zijn al tal van restauratiewerkzaamheden
grotendeels bekostigd.
Niet al het erfgoed dat het Landschap beheert leent
zich voor openstelling. In de excursieagenda staat
welke objecten te bezichtigen zijn en wanneer. Het
streven is uiteraard om onze monumenten tijdens
open monumentendagen zoveel mogelijk voor het
publiek open te stellen.
Marten Hemminga vindt ook het behoud van
cultuurhistorie belangrijk. De dynamiek tussen mens
en natuur inspireerde hem tot het uitgeven van
een boek, getiteld 'Deltalandschap'(2004). Het vat
de samenhang tussen de ontstaansgeschiedenis
van Zeeland en menselijke activiteiten in een
standaardwerk samen. Als directeur van Het
Zeeuwse Landschap verankerde Marten het behoud
van cultuurhistorisch erfgoed binnen de organisatie.
Naast de kerntaak natuurbeheer vormt erfgoed nu
een belangrijke pijler binnen de organisatie.
N. van den Berg is medewerker grondzaken en
projecten van stichting Het Zeeuwse Landschap
Aspecten als zeldzaamheid, gaafheid,
ensemblewaarde (in hoeverre er nog authentieke
bijgebouwen of grondwerken in de buurt aanwezig
zijn) en niette vergeten de landschappelijke
inbedding doen mee in de afweging. Tot slot zijn
er ook praktische zaken die een rol spelen, zoals
een schatting van de herstelkosten en zicht op een
passende en duurzame herbestemming die recht
doet aan het object én middelen genereert voor
toekomstig onderhoud. Alleen restaureren geeft
immers geen garantie voor behoud in de toekomst;
Veel publiek bij de
Kruisdijkschans
tijdens de
publieksdag in 2013.
ZEEUWS-10-LANDSCHAP
De vervallen woning
op 't Hof Waterdunen
bij Breskens, waarvoor
teloorgang dreigde.
Hofstede Veldzicht
bij Wolphaartsdijk.
ZEEUWS-11-LANDSCHAP