Dijken als ruggengraat
waterdunen
door de eeuwen heen
"Üit^rtede-uit de Kaart var>het Brugse
Vrije, geschilderd door-Piètèr Pourbüs'
ih 1571- Brón: van der Herten 1998.7
Kijkend over Waterd unen vanaf de
Panoramaweg, is de rijke en soms woelige
geschiedenis van dit gebied moeilijk voor
te stellen. In oostelijke richting verraadt het
bijna stervormige grondplan van Camping
Zeebad de restanten van het voormalige Fort Frederik
Hendrik. Maar de geschiedenis van het gebied gaat
veel verder terug.
Eilanden
De naam Waterdunen verwijst naar het gelijknamige dorp
en eiland dat in de 14e eeuw wordt verzwolgen tijdens
een stormvloed. De kustlijn ligt in de Romeinse tijd voor
Knokke en Cadzand. Mede door de stijgende zeespiegel
snijden getijdengeulen steeds dieper het binnenland in en
verdrinkt het Romeinse veenlandschap. Onder invloed van
deze getijdendynamiek ontstaat in het estuarium van de
latere Westerschelde, een vlechtwerk van geulen, slikken
en schorren. Sommige van deze opwassen groeien uit
tot grotere eilanden zoals Wulpen, Koezand, Cadzand en
Zuidzande.
Groede wordt in 1133 voor het eerst vermeld. Daarmee wordt
niet het huidige dorp bedoeld maar de nieuwe opwassen
die waren ontstaan in het kustgebied ten noorden van de
Yevendijk, de eerste grote zeedijk in het gebied. Vanaf het
einde van de 10e en in de 11e eeuw wordt het kustgebied,
mede onder druk van de bevolkingstoename in Vlaanderen,
steeds verder ingepolderd ten behoeve van landbouw.
Het bedijken van de getijdengeulen had een contradictorisch
effect: door de verminderde komberging, hernieuwde
mariene activiteit en daardoor verhogen van het
stormvloedniveau, ontwikkelen de Honte,deVloeren andere
geulen zich tot steeds bredere en diepere getijdenstromen.
Het gebied wordt gevoeliger voor stormvloeden. De eerste
grote stormvloed vindt in 1134 plaats.Tijdens de 14e en 15e
8 ZEEUWSLANDSCHAP Waterdunenspecial
eeuw komen stormvloeden frequent voor en wordt het
middeleeuwse cultuurlandschap ernstig aangetast. De
eilanden voorde kust, zoals Waterdunen, worden geleidelijk
opgeruimd en de kleine kustpolders gaan verloren.
Door de eeuwen heen
De strijd tegen het water kenmerkt het gebied ook
gedurende de daaropvolgende eeuwen met herhaalde
(her)inpoldering en opgeven van overstroomd land. Ook
de Puijendijk en de Groene Dijk of Walendijk vormden ooit
de primaire waterkering, maar worden later binnendijken
door het aanleggen van de Groot-Breskenspolder (nu Oud-
Breskenspolder) in 1510 en de Jong-Breskenspolder in 1527.
Met de aanleg van de getijdenduiker en de inlaatkreek in
Waterdunen kon de dijkopbouw van de Groene Dijk en
de dijk bij 't Killetje archeologisch worden onderzocht. Bij
die laatste werd de i7e-eeuwse bedijking, resten van de
kustversteviging van na de overstromingsramp uit 1953 en
de dijkverzwaring uit het begin van de jaren '90 vastgelegd.
Boerderijen
De Kaart van het Brugse Vrije, geschilderd door Pieter
Pourbus in 1571, toont het gebied in de tweede helft van
de 16e eeuw. De witte blokjes in de polders markeren de
vele boerderijen. In de bodem van het natuurgebied zijn
de resten van ditiöe-eeuwse cultuurlandschap nog terug
te vinden. Dat blijkt uit funderingen, een gracht, greppels,
een hooimijt en allerhande archeologische vondsten,
zoals aardewerkscherven, die tijdens het inrichten van het
natuurgebied zijn gedaan. Het meeste is echter in de bodem
bewaard omdat de nieuwe geulen buiten de archeologische
vindplaatsen zijn gepland. In het huidige natuurgebied
bleven slechts enkele hoofdzakelijk 19e- en 2oe-eeuwse
boerderijen bewaard, 't Hof Waterdunen, van waaruit
stichting Het Zeeuwse Landschap het gebied beheert, is
echter ouder...
Woelige tijden
Naast natuurlijke overstromingen drukt ook de militaire
historie van de Tachtigjarige Oorlog tot en met de Tweede
Wereldoorlog zijn stempel op de omgeving.
Bouwkuip van de getijdenduiker. Onder de
2oe-eeuwse dijkverzwaring kwamen resten van een
i7e-eeuwse dijk en een ige-eeuws huis tevoorschijn.
Foto's: Artefact! Advies en Onderzoek in Erfgoed.
Van Fort Frederik Hendrik en Fort Napoleon - nu verdwenen
onder de nieuwe kustversterking-tot de bunker-restanten
aan de oostzijde van Waterdunen.
Jan Wattenberghe is senior KNA archeoloog bij Artefact!
Advies en Onderzoek in Erfgoed.
ZEEUWSLANDSCHAP Waterdunenspecial 9
