Feromonen in de fuik
De Boom In 1-2001
Door Peter Maas, medewerker SLZ
Wat hebben salamanders, fuiken, landschapsbeheer en seks met elkaar te maken?
Waarom lijkt het of de ene keer salamanders zich aangetrokken voelen tot een fuik,
terwijl ze een andere keer er ver vandaan blijven?
Het 'axe-effect'
Feromonen zijn lokstoffen. We hebben
ze allemaal alleen zijn we ons er
zelden van bewust. Het zijn stoffen die
op de geurzin werken en heel vaak
gaat dat ongemerkt. Via geuren kan je
stemming aardig op zijn kop gezet
worden en makers van parfums
hebben dat al lang geleden begrepen.
'Man can't help acting on impuls' hoor
je ze in de reclame zeggen en die
impuls is dan van een geur afkomstig
die, in dit geval, door een vrouw subtiel
op de hals is gesmeerd. Daar is wel
iets raars mee aan de hand, want als
een vrouw naar de drogisterij stapt en
wat geurtjes uitprobeert, dan zoekt ze
er een uit die ze zelf lekker vindt.
Logisch natuurlijk. Alleen zijn het
geurtjes die eigenlijk niet voor jezelf
bedoeld zijn, maar die juist de andere
sexe zouden moeten aantrekken. Niet
zelden is de werking dan ook
averechts. Dat krijg je als je je met de
natuur bemoeit. Was aanvankelijk de
wereld van de geurtjes er vooral een
voor de vrouwen, tegenwoordig gaan
ook steeds meer mannen aan de
'musk' en dan krijg je het 'axe-effect'.
Als je het wilt geloven vallen de meest
fantastische vrouwen als bosjes voor je
voeten en je hoeft er niet veel voor te
doen ook. Maar ook hier valt te vrezen
dat de geur die je als man lekker vindt
vooral door andere mannen
gewaardeerd wordt. Dat hoeft niet
verkeerd te zijn natuurlijk...
Ectohormonen
Feromonen behoren tot een groep
stoffen die ook wel ectohormonen
worden genoemd. Normaal worden
hormonen via de bloedbaan door het
eigen lichaam getransporteerd en
beïnvloeden elders in het lichaam de
werking van specifieke organen.
Ectohormonaal wil zeggen dat het niet
werkzaam is in het eigen lichaam,
maar dat het wordt uitgescheiden,
veelal als een soort geurmerk. De hond
die om de 5 meter zijn linkerpoot optilt
voor een minipiesje heeft dan ook geen
hoge nood, maar is bezig geurmerken
uit te zetten. Feromonen hebben alles
met seks te maken. Hitsige
mannetjesvlinders ruiken op vele
kilometers afstand waar het vrouwelijk
schoon uithangt. Vogels doen het
anders, die zitten te fluiten en lokken
op die manier de vrouwtjes naar zich
toe. En salamanders?
Alarmstoffen
Ongetwijfeld speelt geurwaameming bij
salamanders een grote rol. Ze maken
geen geluid dus communicatie moet op
een andere manier plaatsvinden.
Tijdens de balts kronkelt het mannetje
om het vrouwtje heen, daarbij vooral
zijn prachtig oranje gekleurde buikpartij
showend. Dat zijn visuele prikkels.
Maar het kan haast niet anders of ook
geuren spelen een belangrijke rol in het
salamander bestaan. Geuren die de
ene keer als feromoon worden
uitgescheiden en dan alles met
aantrekking tot elkaar te maken
hebben. Maar er zijn ook alarmstoffen
- 16 -
De Boom hl 1-2001
bekend in de dierenwereld. Ze worden
uitgescheiden als er op een of andere
manier gevaar dreigt zodat de dieren
elkaar waarschuwen.
Salamanders vangen met een fuik, het
is een sympathieke methode. Er zijn
vangsten geweest van meer dan
twintig kleine watersalamanders in een
fuik op een nacht! Hoeveel zullen er
dan wel niet in totaal zitten vraag je je
dan af. Soms wordt zo'n put dan nog
eens bemonsterd en haast altijd valt de
vangst dan tegen. Het lijkt er ook op
dat de vangsten minder worden
naarmate je de fuiken langer gebruikt.
Dat kan te maken hebben met het
seizoen. Als het baltsseizoen eenmaal
achter de rug is zijn de salamanders
een stuk rustiger en zullen dus niet zo
snel in een fuik terecht komen. Maar de
indruk bestaat dat er meer aan de hand
is: geurstoffen! Stel je nu eens voor dat
een salamander terecht komt in een
fuik en er niet meer uitkan. Misschien
slaat de paniek wel toe, het beest
schiet in de stress en misschien dat er
wel allerlei angststoffen worden
uitgescheiden. Andere salamanders
merken dat op en blijven uit de buurt.
Die geur blijft aan de fuik hangen en
dus vang je een volgende keer niets of
weinig. Maar stel nu eens dat er een
mannetje en een vrouwtje in zo'n fuik
terechtkomen en het klikt toevallig. Hup
daar gaat meteen een hele stoot
feromoon het water in. Oplettende
salamanders in de buurt merken dat
daar een feestje aan de gang is en
komen eens even kijken. Dat verklaart
dan misschien waarom er soms zoveel
salamanders gevangen worden.
Tot zover de theorie. Of daar iets van
klopt is maar de vraag, maar misschien
dat we de komende maanden eens
speciaal op dit effect kunnen letten.
Komen er angststoffen vrij? En dan,
wellicht de belangrijkste vraag: hoe
krijg je die geur er dan weer uit om de
fuik weer goed bruikbaar te maken?
Een amfibieënfuik
demontabel
I rvs
achterzijde handvol
geperforeerd
roest vnjs^Gol
kunst.léof korrcnjQQS
- 17-
