Bij het themanummer bloemdijken
Bloemdijken in Zeeland
De Boom In 2-2001
Door Peter Maas, medewerker SLZ
Natuur in Zeeland, waar moet je dan aan denken? In eerste instantie aan water,
zout, steltlopers en ganzen, dus veel is buitendijks te vinden. Binnendijks zijn het
vooral de kreken met blauwborst of zilt torkruid en de poelgebieden met grutto's en
kieviten. Maar er is nog een element dat heel erg Zeeuws is. Dat zijn de
bloemdijken. Geen streek in Nederland waar zo'n groot aantal kilometers dijk te
vinden is. We hebben het niet over de grote Deltadijken die ons moeten
beschermen tegen het woeste getijdenwater. Dat zijn slechts de meest recent
aangelegde dijken waar er in vele eeuwen voor ons al ontelbare ruggen gebroken
zijn bij de inpoldering van kleine stukje schor of afdamming van een laatste geul.
We noemen het binnendijken en zonder uitzondering is ieder stukje dijk datje
ergens ver in het polderland aantreft ooit een zeewerende dijk geweest.
Landschappelijk gezien vervullen ze een belangrijke rol; ze worden ook wel de
ruggengraat van het Zeeuwse landschap genoemd. Maar daar willen we het in dit
nummer niet over hebben. De Zeeuwse dijken staan landelijk bekend om hun grote
rijkdom aan bloemen en planten. Daar is de laatste jaren al veel over te doen
geweest en als SLZ zijn we daar nog steeds, bijna dagelijks mee bezig. Want die
rijkdom aan natuur is kwetsbaar. Die rijkdom vraagt een specifieke aanpak, een
uitgekiend beheer en daar gaat het nogal eens mis.
In dit nummer leest u meer over dit typisch Zeeuws fenomeen. Allereerst wordt
nader uitgelegd welke planten nu zo bijzonder zijn en waarom ze juist op
dijkhellingen groeien. Zonnewarmte, grondsamenstelling en beheer spelen daarbij
een grote rol. Maar de dijken hebben ook voor tal van diersoorten hun betekenis.
We hebben een aantal mensen gevraagd eens aan te geven hoe een goede dijk
eruit zou moeten zien voor achtereenvolgens een vlinder, een vogel en een
zoogdier. Het verhaal wordt kompleet gemaakt met wat berichten uit het veld. Wat
komt er praktisch zoal bij kijken en wat is er de laatste jaren met name in de Zak
van Zuid-Beveland gedaan aan het wegwerken van achterstallig onderhoud.
De Provincie Zeeland heeft onlangs een tienpuntenplan gepresenteerd. Hierin de
voornaamste aandachtspunten voor het Zeeuwse natuurbeleid de
komende jaren. Dijken krijgen daarbij een prominente
rol toebedeeld als het gaat om de zogenaamde
droge ecologische verbindingszones. SLZ
werkt momenteel, in opdracht van de
Provincie Zeeland, aan een Actieplan
Bloemrijke Dijken. De inzet is om op
korte termijn de kwaliteit van de
natuur op deze dijken een
kwaliteitsimpuls te geven. Want
zoveel is duidelijk, dit hebben
deze bijzondere Zeeuwse
natuurelementen zeker
verdiend.
wollige distel
De Boom In 2-2001
Door Winant Halfwerk, thans postbode te Schoorl
Bloemdijken.Voorplantenkenners een begrip. Voorde meeste mensen echtereen
beetje rare term, want volgens de heren floristen maakt de bonte pracht van
paardebloemen of fluitenkruid van een dijk nog geen bloemdijk. Maar wat dan wel?
Zeeland bloemdijkenland
Bloemdijken zijn te vinden in het
gebied van de Grote Rivieren, maar
vooral in de dijkenprovincie bij uitstek:
Zeeland. Er groeien planten die in
Nederland niet algemeen of zelfs zeer
zeldzaam zijn. Een flink aantal staat op
de Rode Lijst en wordt in zijn voor
bestaan bedreigd. Het is de aanwezig
heid van deze planten die een dijk het
predikaat bloemdijk oplevert.
Veel van die planten zijn liefhebbers
van droge, warme, kalkrijke bodems,
die elders in Nederland alleen te
vinden zijn in het rivierengebied, de
duinen tussen 't Zwin en Bergen aan
Zee en op de Zuid-Limburgse krijthel-
lingen. Buiten Nederland komen zij
meer voor, met name in Midden- en
Zuid-Europa. De plantengroei op de
bloemdijken vertoont grote over
eenkomsten met die van de kalkrijke
heuvellandschappen van Zuid-Oost
Engeland, Frankrijk, België en
Duitsland. Hoe komt dat zo?
Zonnige Zeeuwse kaikheilingen
Om die gelijkenis te verklaren moeten
we de dijken eens nader beschouwen.
Veel Zeeuwse dijken zijn opgebouwd
uit zandig tot zavelig materiaal. Zulke
dijken ontwateren goed en warmen
snel op. Vaak is het materiaal kalkhou-
dend. Een dijk heeft twee hellingen. Op
onze breedtegraad vangt een min of
meer op het zuiden gerichte helling
meer zon dan een plat vlak, waardoor
het er droger en warmer is. Daarbij
komt het milde Zeeuwse klimaat, dat
ertoe bijdraagt dat veel min of meer
zuidelijke planten het hier prima naar
hun zin hebben. Kortom, net zoals
Zeeland kunstmatige rotskusten kent
(de stenen zeeweringen), kent het ook
kunstmatige kaikheilingen. Stukjes
buitenland in Nederland, maar toch
weer anders.
De vestiging van de kalkminnende
graslandplanten in het relatief jonge
Zeeuwse polderland is in het verleden
misschien bespoedigd door de
intensieve contacten met de kalkrijke
streken van België, Frankrijk en
Duitsland. Het is heel goed mogelijk
dat met allerlei producten en goederen
uit die gebieden, zaden van deze
planten zijn meegekomen naar
Zeeland. Hierbij moet vooral worden
gedacht aan de uitwisseling van
zaaizaad en schapen. In de vacht van
schapen blijven veel zaadjes haken.
Gebieden met concentraties waardevolle dijken
-3-
