ée f* -a!<ï»
Door: Rudie Geus
Dit voorjaar heeft 5LZ in samenwerking met de Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland (SCEZ)
een minisymposium georganiseerd over verborgen buitens. Het symposium werd gehouden
in de boerenschuur van de fam. Mesu op hofstede Elzenoord te Vrouwenpolder. Deze loca
tie was niet geheel toevallig. Ook dit was in de Gouden Eeuw een fraaie buitenplaats met
een stijlvol huis, een prachtige oprijlaan, grote vijvers, grote siertuinen, een tuin van ver
maak, een sterrenbos enz. Maar ook dit buiten is in de loop der jaren vervallen en is nu een
boerderij met slechts enkele restanten van het oude buiten.
Verborgen buitens
Zeeland was in de Gouden Eeuw een zeer wel
varende provincie. Middelburg (en enkele andere
steden) groeide uit tot handelscentra van de VOC
en rijke kooplieden hadden fraaie pakhuizen aan
de grachten. Maar daar bleef het niet bij. De
kooplieden kochten op Walcheren boerderijen
op en bouwden hier de fraaiste buitenplaatsen.
Door de goede handel groeiden de buitenplaatsen
rond 1750 uit tot grote oppervlakten en werden
voorzien van brede kanaalvormige vijvers, lange
lanen en kamervormige tuinen. De meeste tuinen
hadden een sterke Franse invloed met strakke
rechthoekige indelingen. In deze glorietijd was één
achtste deel van het eiland Walcheren bedekt met
buitenplaatsen. Totaal waren er ongeveer 200! Een
aantal buitenplaatsen is rond 1800 omgezet in een
meer landschappelijke stijl zoals Ter Hooge.
In de Franse tijd ging het echter snel bergafwaarts
met de Walcherse buitenplaatsen. De handel
stokte en veel buitenplaatsen werden verkocht
en weer omgevormd tot landbouwgrond. In
1824 werden er nog maar 45 buitens geteld. Na
de 2e wereldoorlog, waarbij Walcheren onder
water kwam te staan, en na de ruilverkaveling die
daarop volgde, zijn er nog maar weinig restan
ten te vinden van de vele buitens. Voornamelijk
onderlangs de duinen bij Domburg en
Oostkapelle vinden we nog een enkele
fraaie oude buitenplaatsen. Op de
topografische kaart van Walcheren zie
je bij veel boerderijen nog de namen
staan van de oude buitens: St Jan ten
Heere, 't Hof Gapinge, Swanenburg
enz. Al fietsend langs deze boerderijen
kun je soms nog wat restanten zien
van de oude buitens: grachten, een
lange oprit naar de boerderij, historisch
tuinornamenten enz.
Symposium
Tijdens het succesvolle jaar van het
kasteel in 2005 is er veel aandacht
geweest voor de Zeeuwse kastelen
en buitenplaatsen. Een vervolg op dit
jaar was het minisymposium rondom
verborgen buitens op Elzenoord. Het
doel van het symposium was om meer
aandacht te vragen voor verborgen
buitens en te kijken hoe we de buitens
weer beter zichtbaar en beleefbaar
kunnen maken.
Ine Bieleveld van Landschapsbeheer
Groningen heeft het project "terreinen
met historie" toegelicht, in Groningen
De Boorrufn 4-20*6
zijn afgelopen jaren al diverse oude
borgterreinen opgeknapt.
Ronald van Immerseel van de Stichting
tot behoud van Particuliere Historische
Buitenplaatsen maakte aan de hand
van twee Walcherse voorbeelden
duidelijk hoe groot de rijkdom aan
Walcherse buitenplaatsen is geweest
en wat daar nog van over is.
De mogelijke combinatie tussen ver
borgen buitens en kleinschalig cul
tuurtoerisme was het onderwerp van
Teun van Elsacker van het bureau voor
toerisme.
Vanuit SLZ hebben we verteld wat er
op enkele buitenplaatsen al gedaan is
aan herstel en hoe je het herstel van
een buiten zou kunnen aanpakken,
waarbij we Elzenoord als voorbeeld hadden uitge
werkt.
Een van de fraaie voorbeelden van herstel van
een verborgen buiten is Ravestein te Grijpskerke
waar in 2003 ongeveer drie ha akker weer terug in
oude parkaanleg is omgetoverd.
Een project
De conclusie van het symposium was duidelijk. We
willen aan de slag om de oude sporen van het ver
borgen buiten weer beter zichtbaar en beleefbaar
te maken. Er ligt inmiddels een projectvoorstel op
tafel. Dit houdt in dat we op enkele buitenplaat
sen licht of groot herstel van elementen uitvoeren
aan de hand van een gedegen plan met historisch
en/of archeologisch onderzoek. Tevens willen we
kijken naar combinaties met kleinschalig cultuur
toerisme. In 2007 willen we het project indienen
bij het nationaal landschap.
De oude toegang van 't Hof Elzenoord te
Vrouwenpolder.
De toegang van 't Hof Elzenoord te Vrouwenpolder
anno 2006. foto: Sandra Dobbelaar
