Bij den Brabantschen pottenbakker
I. De pottenbakker aan den arbeid op de ouderwetsche draaischijf, welke
met den voet wordt ,,op gang" gehóuden. Van een „homp" klei vormt de
vaardige hand een fraai kannetje. 2. Het vereischt routine om de potten
staande op 'n smalle planit
naar de droogplaats en
daarna naar den oven te
vervoeren. 3. Na de ouder-
wetsche trapinrichting,
kwam voor bloempotten 'n
persmachine welke geheel
automatisch werkt. 4. De
baas met zijn knecht
bezig met 't voltasten van
den oven, waarbij in en
onder iederen grooten pot
n kleintje wordt geplaatst.
Een verzameling pottèn en pannen van
aardewerk, welke voor de keuken be
stemd zijn. Nog velen geven bjj het
vleeschbraden of stoven van groenten
de voorkeur aan aardewerkpannen of
schalen. In het midden boven een fraai
gevlochten aardewerk bloemenmandje.
C ERAMIEK heet de techniek om producten
te vervaardigen uit klei, die daarna gebrand of
gebakken wordt. Het woord is afkomstig van
het Grieksche woord keramos, dat klei beteekent.
Het is een product van sehrjf en stoel, twee
eenvoudige hulpmiddelen die sinds de vervaardi
ging van ceramiek geen wezenlijke veranderingen
meer ondergingen. v
De producten der ceramiek zijn onderling ver
schillend, ten- eerste naar de klei, die gebruikt
wordt, ten tweede naar de bekleeding en ten
derde naar de versiering. Zij allen te zamen
geven ons de ceramische kunst van de een
voudigste tot de verfijnste vormen. We zullen
daar thans niet verder op ingaan, en terugkeeren
tot het pottenbakkersbedrrjf, dat ook in Brabant
nog voortleeft. Al heeft men de intrede der
machinale bewerking ook hier niet geheel kun
nen keeren, het oude handwerk is er toch
gebleven. Nog altijd draait er de pottenbakkers
schijf aan de pottenbakkersstoel, waar het ge
oefende heen de schijf in beweging brengt en
houdt en geoefende handen vorm geven aan de
ruwe klomp klei.
Nog niet lang geleden telde Oosterhout een
viertal pottenbakkersbedrijven, waarvan er ech
ter thans geen enkele meer over is.
Eén er van echter werd voortgezet te Leur.
gemeente Etten en Leur, waar de heer de Geer
in een leeg staand gebouw zijn „aardewerk
fabriek" vestigde. Hij heeft het vak van zijn
vader te Qosfrerhout geleerd, die daar gedurende
jaren een zelfde bedrijf voerde- De productie be
treft in hoofdzaak ge-
bruiksvoorwerpen. Waren
12 het vroeger in hoofdzaak
a potten en schotels om
te koken en te braden
en vuurtesten met daar
naast bloempotten en on-
derzetschotels, die wer
den. vervaardigd, thans
neemt de fabricage v^n
deze laatsten wel de
hoofdplaats in. Daar
naast hebben de vuur
testen weer een voor
name plaats gekregen,
want de vraag naar deze
voorwerpen is in den
laatsten tijd weer heel
wat grooter geworden-
maar ook de potten en
schotels blijven nog al
tijd gewild bij een zeker
deel der Brabantsche be
volking. v De fabricage
van de bekende potten met twee oortjes in diverse
grootten en de meer platte z.g. vuurvaste schotels
vormen nog altijd een beduidend onderdeel van t
bedrijf. Naast deze meer gangbare artikelen woe
den ook andere voorwerpen op bestelling ver
vaardigd. Etensbakjes voor honden en katten,
aschbakjes, cactusschotels e.d. worden eveneens
gaarne geléverd. Waartoe vakbekwaamheid in
staat is bewees ons een steenen mandje door
den heer de Geèr vervaardigd gedurende de
nachturen, die hrj met het stoken van den oven
had doorgebracht. Het is niet van een echt
mandje te. onderscheiden, tenzij door het gewicht.
We zeiden boven reèds, dat ook de machine in
dit bedrijf is doorgedrongen. Echter nog slechts
voor de massaproductie en de bereiding van dé
klei. De benoodigde klei, zoo vertelde ons de
heer de Geer, moet worden aangevoerd uit de-
omgeving van ülvenhout en Chaara. Die in de
meer directe omgeving was voor de fabricage
minder geschikt door het te groote percentage
zand, dat zij «bevatte. Dit werkte broosheid en
gemakkelijker breekbaarheid in de hand.
In de kleiputten bij bet bedrijf wordt de - klei
met water overgoten. Zij blijft hier eenige dagen
in, waardoor haar kneedbaarheid stijgt. Ze wordt
dan zooveel mogelijk gezuiverd en door een
machine gekneed, jaarna zij voor het gebruik
gereed is.
Een tweetal machines, één met den voet en één
electrisch gedreven leveren de bloempotten - der
meest courante maten. Ze zijn van verwisselbare
schijven voorzien, waardoor potten van diverse
maten kunnen worden gefabriceerd. De met den
voet gedreven machine heeft een productiecapa
citeit van 100 stuks per uur, de andere een van
200 a 300 per uur. Grootere maten bloempotten
worden allen met de hand gemaakt op de potten
bakkersschijf", waar ook alle andere voorwerpen
worden gevormd.
Een machine tot het vervaardigen van draineer-
buizen een product, dat eveneens door de Geer
werd vervaardigd, kwam buiten bedrijftoen dit
product tengevolge eener ordening aan anderen
werd toegewezen.
Het machinale werk is spoedig geleerd. Iets
anders is het met het handwerk. Er is heel wat.
oefening en werkijver voor noodig, vóór men het
werk aan de schijf onder de knie heeft en een
voudige voorwerpen van behoorlijk model te
voorschijn kaii brengen. Is men echter de moei
lijkheden te boven, dan worden in betrekkelijk,
korten tijd potjes en schotels van allérlei vorm
en grootte uit een klomp klei te voorschijn ge-
tooverd.
Alle gevormde voorwerpen, zoowel de machinate
als de met de hand gevormde, hebben de blauwe
kleikleur en worden op planken te drogen gezet,
om dan na eenige dagen te worden gebakken.
De oven, waarin dit geschiedt, is een gewelf -
vormige ruimte met z.g. vuurgangen doorsneden,
waarin de potten tot aan de zoldering op elkaar
worden gestapeld, doch zoo. dat de warmte ze
aan alle zijden goed kan bereiken. De toegang
(.Zie vervolg pag. 5)
