Sinte Maarten Sint Catharina Zinnebeelden op huisdeuren De dag van het kinc SEDERT onheugelijke tijden is de ver jaardag van Sinte Maarten op elf November in ons land door de kin deren gevierd, zoo schrijft ons Mevr. G. KosterMolenaar. Het mag dan eenigszins verschillen in de een of andere streek of provincie, maar het gaat toch vermoedelijk overal gepaard met het loopen met lichtjes. Zou de goede Heilige Maarten een monnik zijn geweest, die met een lantaarntje liep? Of is juist het feestelijke, dat loopen zingen met de lichtjes voor de kinde ren? Hoe het zij, er is veel poëzie in. Nog spreken in deze dagen de kinderen er over en vragen aan moeder, of het nu nog zal mogen als het weer Sinte Maar ten is. Moeders antwoord moet helaas teleurstellend zijn. „Neen mijn kind", zegt zij, „eerst moet de oorlog voorbij zijn". En dan worden toch nog binnenshuis de liedjes gezongen en de oude her inneringen opgehaald van dien avond in November, welke het glanspunt van den herfst vormde voor de kinderen. Hoe helder klonken de jonge stemmen in den rustigen schemeravond. Zacht lag de witte nevel gespreid over dorp en polderland. Af en toe viel er geruisch- loos een gouden blad van de boomen en dwarrelde langzaam neerwaarts In de verte zag men de lichtjes aan zweven. In de dorpen ging het heen en weer van den eenen kant van de straat over de bruggetjes naar den anderen. In de polders van boerderij tot boerderij. De klompjes klepperden over de straat, of klotsten op de bruggetjes, en dan hoorde men helder en klaar zingen: Sinte Sinte Maarten, De kalveren dragen staarten, De koeien dragen horens, De kerken dragen torens, De torens dragen klokken, De meisjes dragen rokken. De jongens dragen broeken, Ouwe wyven schorteldoeken. En dan met verheffing van stem: Hier woont een rijk man, Veel zal hij geven. Die veel geven kan, Lang zal hy leven, God zal hem loonen Met honderdduizend kronen, Met honderdduizend lichtjes aan, Hier komt Sinte Maarten aan. Talrijke andere Sint Maarten-liedjes zijn nog bewaard gebleven, zijn van vader op zoon, van zoon op kleinkind overge gaan en geven het bewijs, hoe rijk ons land op het gebied van kinderversjes is en hoe verschillend deze uitingen vaak zijn. In Venlo zingt men, zoo schrijft ons de floklorist W. J. Eelssema: Sintermerkes Veurke Hêt ein roëd kleurke En ein blauw stèrtje, Hoepsa Sintermerte (Tusschen haakjes: Welk Veurke hier mee bedoeld wordt, is een probleem voor de folkloristen, waarover de hee- ren het nog niet eens zijn, zoodat wij, om het vuurtje niet opnieuw op te sto ken, er maar over zullen zwijgen. In Groningen zingt men een lang lied' over'„Sint Martinus bisschop, patroon tje van ons land", dat besluit met: Hier woont 'n rieke man Dei veul geven kan Veul zal hal geven Lang zal hal leven Geef mie 'n appel of 'n peer Kom veur 't aankomend joar nalt weer! Typisch is hierbij dat men ook de Hol- landsche taal bij dit Groningsch liedje gebruikt. Voor peer zegt men in 't Gro ningsch peere, maar omdat dit niet rijmt op weer, gebruikt men maar het Hollandsche: peer. Als slot nog even vermeld wat er in Utrecht werd gezongen. Daar luidt het liedje: Stookt vuur, maakt vuur, Sinte Maarte komt hier Met zUn bloote armen, Hy zou hen gaarne warmen. Sommige versjes waren voor de kleine kinderen veel te lang en te moeilijk, daarom leerde men den kleintjes een veel korter versje, want ook de klein tjes wilden mee met de zusjes en broer tjes. Het eene kind droeg een lampion groot en k'eurig en helder verlicht aan een stokje, een ander had een echte lan taarn, maar het aardigst waren tot dus verre de uitgesneden roode suikerbieten. Molentjes, scheepjes, dieren, de maan en de sterren, of voorletters van de namen der kinderen, van alles was er in uitgesneden. Vroeger werden er op St. Maartens lag meerdere kinderfeesten gehou den, o.a. het kaarsjes-springen. De kinderen moesten over een branden de kaars springen zonder dat die gedoofd werd. Te Twente kende men den dans rond een korf met appels, die op het open vuur was geplaatst. Men moest dan al dansende trach ten zich meester te maken van de vruchten. Een ander gebruik op Sint Maarten was, dat men in Losser pa pieren zakjes vol lekkernyen en met een beetje buskruit zoo boven de lamp ophing, dat een papleren strook, uit het zakje hangend, be gon te branden, ten slotte het bus kruit deed ontploffen en het zakje deed scheuren, waardoor de lekker nyen op den grond vielen en een algemeene grabbelparty het gevolg was. Over de liedjes, die op dezen dag worden gezongen, vertellen wy U iets in nevenstaand artikel. V Het roode buitenkantje van de peen werd verwijderd en het licht van binnen af deed de figuren heel mooi uitkomen. De kleintjes zongen dan zoo lief: Sinte Maarten het Is zoo koud, Geef my een turfje of een hout? Geef my een half centje, Den ben je my« besfe ventje. Als het licht op de zingende kinderge zichtjes viel, dan zag men de glanzende oogen vol verwachting stralen. Dan keken ze naar den gever of de geefster en hielden de tasschen of zakken op voor pepernoten, koekjes, appels of cen ten. Alles was welkom. Straks zullen ze thuis alles laten zien en vertellen, hoe ze het gehad hebben. Als het gekregene verborgen is, gaan ze verder, want ze willen veel afdoen en ze laten hun, die de handjes vulden, het blijde gevoel, dat geven gelukkig maakt. Sinte Maarten de goede Heilige moet veel hebben gegeven. Laat zijn geest ons beïnvloeden in deze donkere tijden, iedere daad van liefde tegenover onze medemenschen vergroot het vermogen om lief te hebben. Sinte Maarten het is zoo koud Landverdeeling in de Oekraïne De eenigen t\jd geleden door rijksmi nister Rosenberg afgekondigde verklaring, waarbij de boeren weer in het bezit van land werden gesteld, is in de Oekraine met vreugde begroet. Na jarenlang ge werkt te hebben op een staatsbedrijf, krijgt de Oekrainsche boer nu eindelijk weer eens een kans op eigen grond voor eigen gezin te arbeiden. Het spreekt, dat de nieuwe landverdee- ling maar niet direct in kan gaan. De landmeting wordt met behulp van inheem- sche landmeters gedaan. Deze hebben een Duitsche opleiding gehad. Jonge meisjes zijn op landbouwscholen tot technische tee- kenaressen opgeleid. Medewerkers genoeg dus! Als maatstaf voor de verdeeling gaat men van het standpunt uit, dat de verdeeling geen bijzondere moeilijkheden op mag leve ren en dat de verhouding tusschen akker land en het aantal aanwezige gezinnen, gunstig is. De grootte der toewijzing va rieert voor een boerenfamilie tusschen de 6 en 8 hectare, al naar de kwaliteit van den grond. Op den boer rust de verplich ting het land te bebouwen en het dus niet voor andere doeleinden te bestemmen. Bij de verdeeling ls onderscheid gemaakt tusschen gevestigde boeren, rechthebbenden en niet-gevestigde boeren. Tot de categorie rechthebbenden behooren de boerderijen, waar momenteel de man ontbreekt. Deze krijgen voorloopig een half aandeel toege wezen en de rest na terugkeer van den man. Niet gevestigde boeren zijn oude lieden en menschen, die ook in een ander beroep werkzaam zijn en toch een bestaans basis moeten bezitten. Tenslotte wordt 10 pCt. van den akkergrond in reserve ge houden om t.z.t. verpacht te worden. Uitbreiding moerbeiboomenteelt Dezen zomer werden in de Oekraine proeven ondernomen met de moerbei boomenteelt. Een oppervlakte van 110 hectaren is aangeplant. Mochten deze op groote schaal genomen proeven vol ledig gelukken, dan is de grondslag gelegd voor een uitgebreide zijderupsen teelt. DOOR alle eeuwen heen heeft de huis deur een belang rijke rol in het leven gespeeld. Wanneer wij onze woning betreden doen wij dit door de huisdeur. Bezoeken wij familie of bekenden, eens zal de deur gastvrij, dan weer weifelend of in het geheel niet geopend wor den. En zooals men met ons doet. zoo doen wij het met anderen. Voor een goeden vriend ope nen wij de huisdeur wa genwijd, doch voor onze vijanden houden wij haar stevig gesloten. En draagt, naar aloud gebruik, de bruidegom de bruid ook niet door de huisdeur de nieuwe wo ning binnen? Het is dan ook niet te verwonderen dat onze voorouders aan de huis deur een groote waarde toekenden en de panee- len en bovenlichten van die deuren voorzagen van zinnebeelden. Op het platteland kan men nog vele deuren van boerde rijen zien die versierd zijn met een levensboom, een zonnerad of een der vruchtbaarheidssymbo len. Op geen enkele plaats getuigen deze zin nebeelden zoo van kracht en geloof in het leven als op de huisdeur. Ook In vele steden vond men vroeger dergelijke versie ringen op deuren, doch meer en meer werden zij daar vervangen door gladde ruiten of door op drukke wijze gebrand schilderde glas-in-lood- ramen. Een in deuren en boven lichten veel voorkomend zinnebeeld is de zon. Zoowel de zomer- als de winterzon speelt in het leven van het boerenvolk een groote rol. De zon geeft licht, warmte en kracht. Het meest be kende zonneteeken is wel de zesster, het teeken van geborgenheid. Ook de opgaande zon naar alle zijden haar stralen zendend kan men vele malen, vooral in boven lichten vinden, vaak aan den voet van den levens boom. Een zinnebeeld als de levensboom kent zeker iedereen. Zoowel op de wieg als op den roerkop op binnenvaartschepen, op merklappen als in bo venlichten van menige huisdeur kunnen wij den levensboom in vele vor men vinden. dikwijls staande in een vaas of bloembak. Ook wel zijn de takken kunstzinnig door elkaar gestrengeld en soms ook eindigen de takken wel in het zin nebeeld van de zon. Geen versiersel getuigt zoo zuiver van volks kunst als dit zinnebeeld. De levensboom spreekt van verleden, heden en toekomst. Runen aan huis deuren Ook vinden we nog vele Runen aan deuren en in bovenlichten. Runen zijn wat velen meenen geen klankteekens zooals ons alphabet, doch zinnetee- kens die een begrip ver tegenwoordigen, ~bv. nood of bescherming. Pas veel later ontwikkelden de Runen zich tot klanktee kens en dus ook tot alphabet. Eenige van deze Runen leven echter nog voort in haar oude beteekenis van zinneteekens, die de echte beteekenis is. Allereerst noemen wij de ing-rime, twee gebogen lijnen die elkaar snijden. Het is een oud liefdes- teeken en getuigt van kinderzegen en moeder vreugd. De ing-rune wordt, in tegenstelling met Vlaanderen, waar zij veel voorkomt op bruidskisten, in ons land bijna alleen gevonden in bovenlichten van huis deuren. Evenals de ing is ook de ruit een rune die wij nog veel op deu ren aantreffen en even eens de vruchtbaarheid symboliseert. Helaas is "in den loop der tijden voor velen de beteekenis der zinnebeel den vergaan. Men lachte om dien „onzin" „ver fraaide" ze met on zinnige tierelantijntjes en paste ze aan de kuituur periode waarin men leef de, aan. Men besefte niet welk een kwaad men deed aan het erfdeel van onze voorouders, door de grondslagen van deze oeroude versieringen op deze wijze aan te tas ten. 'n Enkelen keer ziet men ook wel eens een toevoe ging aan den levensboom in een bovenlicht, die, hoewel van lateren da tum toch stand gehou den heeft. Wij bedoelen bv. den hoorn van over vloed, die wel eens in een levensboom verwerkt is en een overvloedigen oogst symboliseert. Wanneer wij langs een boerderij gaan, waar in de deur of in het boven licht van die deur, een zinnebeeld is aange bracht, moeten wij er niet achteloos aan voor bijgaan, doch ons eens even bezinnen op de waarde en beteekenis van die symbolen, waar aan onze voorouders zoo'n groote waarde hechtten v. M. 25 November: November is een maand die rijk aan feestdagen is: Allerheiligen, Aller zielen, St. Hubertus, Sint Maarten en dan nog op 25 November Sint Ca tharina en den 30sten November Sint Andries. Laat ik hier even stil staan bij Sint Catharina, om de week hierop Sint Andries te behandelen. Over Sint Catharina bestaan verschil lende lezingen, waaruit wel eens moei lijk is wijs te worden. Met zekerheid kan men niets zeggen, omdat veel, gelijk zoo vaak gebeurt in de folklore gebaseerd is op veronderstellingen. Ik wil in dezen niet de verwarring nog grooter maken, slechts dat herhalen wat J. Rasch in zijn boek „Onze Sei zoenfeesten" over deze heilige schreef: „Men brengt verband tusschen Sinte Katrijn en de zon. Nu is het symbool van de H. Catharina een gebroken rad. Dit is een aanduiding van het werk tuig, waarmede zij gemarteld is. Som mige schrijvers brengen dit rad nu in verband met het zonnerad, daarbij de meening verkondigende, dat Sinte Ca tharina de plaatsvervangster is van een heidensche zonnegodin of wel van de Zonnemaagd, die in het oude steek spel van den strijd tusschen winter en .zomer, door een draak belaagd werd, 'en door een ridder werd gered. Hoe dit zij, op talrijke plaatsen in ons land, waarvan men mag aannemen dat het oude cultus-plekken zijn, komen of kwamen kapellen voor, gewijd aan Sinte Catharina, of wel men vindt er nog een kerk gewijd aan deze Heilige. Zoo stond op Texel dicht bij de Zeven Pannekoeken een Kapel aan Sinte Catharina gewijd, ook kerken te Doom en Wageningen zijn aan deze Heilige gewijd en te Utrecht, waar later het kasteel Vreeburg stond, had men een klooster gewijd aan Sint Cathryne, welke naam nog in singel en brug behouden is." Het wonderlijke is nu wel, dat op Sint Catharinadag in niet bepaald uitgesproken katholieke streken, als in Zuid-Holland met name in Alblasser- en Krimpenerwaard en in de Vijfheeren- landen, als ook in Neder-Betuwe, oude gebruiken tot lang, heel lang gehand haafd bleven. Het was dan de ge woonte, dat een ieder, die wilde, de koeien, die dan nog buiten liepen, tot zijn eigen baat mocht melken. (Zou de distributie momenteel een oogje dicht knijpen, om dit gebruik te handhaven? Helaas melkt men momenteel de koeien in de weide ook wel eens zonder dat het Sint Catharinadag is. Dat zijn zoo de teekenen des tijds, die gelukkig eens weer zullen verdwijnen). Sommige boeren gingen met dit oud-gebruik niet accoord, bewaakten bun koeien den heelen nacht; andere namen het er van, eerbiedigden het oud-gebruik en sliepen eens fijn uit. Er zijn eenige aardige rijmpjes op Sint Catharina. Het boerenleven uit zich hier, zooals dat zoo vaak gebeurt. De dagen worden kouder, het is dan ook: „Met Sint Katrijn Gaan de koeien aan de lijn." Dit worclt gezegd in Noord-Brabant. Voor het noordelijk deel van ons land, waar het vaak veel kouder is, zou het niet opgaan. Wel het rijmpje, dat men ook in Noord-Brabant kent: „Sint Cathrien Doet de varkens pien." Want het staat vast, dat November de slachtmaand voor geheel Nederland is, dat in deze tijden vele krulstaarten het leven moeten laten. Een weervoorspelling is: „Zooals de dag van Sint Katrijn Zal de laatste Januari zijn." Voor de ongeloovigen is dit een mooie kans te onderzoeken of hun ongeloof recht van bestaan heeft of niet. Een ander volksgeloof is het, dat op Sint Catharina dikwijls de lange herfst regens ophouden en de zon gaat schij nen. Vandaar het rijmpje: Sinte Katrijne, Laat de zonne schijnen, Laat den regen overgaan, Dat de kinderen spelen gaah.

Tijdschriftenbank Zeeland

De landstand in Zeeland, geïllustreerd weekblad. | 1943 | | pagina 4