Sinte Maarten
Sint Catharina
Zinnebeelden op huisdeuren
De dag van het kinc
SEDERT onheugelijke tijden is de ver
jaardag van Sinte Maarten op elf
November in ons land door de kin
deren gevierd, zoo schrijft ons Mevr.
G. KosterMolenaar. Het mag dan
eenigszins verschillen in de een of
andere streek of provincie, maar het
gaat toch vermoedelijk overal gepaard
met het loopen met lichtjes. Zou de
goede Heilige Maarten een monnik zijn
geweest, die met een lantaarntje liep?
Of is juist het feestelijke, dat loopen
zingen met de lichtjes voor de kinde
ren?
Hoe het zij, er is veel poëzie in. Nog
spreken in deze dagen de kinderen er
over en vragen aan moeder, of het nu
nog zal mogen als het weer Sinte Maar
ten is. Moeders antwoord moet helaas
teleurstellend zijn. „Neen mijn kind",
zegt zij, „eerst moet de oorlog voorbij
zijn".
En dan worden toch nog binnenshuis
de liedjes gezongen en de oude her
inneringen opgehaald van dien avond
in November, welke het glanspunt van
den herfst vormde voor de kinderen.
Hoe helder klonken de jonge stemmen
in den rustigen schemeravond. Zacht
lag de witte nevel gespreid over dorp
en polderland. Af en toe viel er geruisch-
loos een gouden blad van de boomen
en dwarrelde langzaam neerwaarts
In de verte zag men de lichtjes aan
zweven.
In de dorpen ging het heen en weer
van den eenen kant van de straat over
de bruggetjes naar den anderen. In de
polders van boerderij tot boerderij. De
klompjes klepperden over de straat, of
klotsten op de bruggetjes, en dan hoorde
men helder en klaar zingen:
Sinte Sinte Maarten,
De kalveren dragen staarten,
De koeien dragen horens,
De kerken dragen torens,
De torens dragen klokken,
De meisjes dragen rokken.
De jongens dragen broeken,
Ouwe wyven schorteldoeken.
En dan met verheffing van stem:
Hier woont een rijk man,
Veel zal hij geven.
Die veel geven kan,
Lang zal hy leven,
God zal hem loonen
Met honderdduizend kronen,
Met honderdduizend lichtjes aan,
Hier komt Sinte Maarten aan.
Talrijke andere Sint Maarten-liedjes zijn
nog bewaard gebleven, zijn van vader
op zoon, van zoon op kleinkind overge
gaan en geven het bewijs, hoe rijk ons
land op het gebied van kinderversjes
is en hoe verschillend deze uitingen
vaak zijn.
In Venlo zingt men, zoo schrijft ons de
floklorist W. J. Eelssema:
Sintermerkes Veurke
Hêt ein roëd kleurke
En ein blauw stèrtje,
Hoepsa Sintermerte
(Tusschen haakjes: Welk Veurke hier
mee bedoeld wordt, is een probleem
voor de folkloristen, waarover de hee-
ren het nog niet eens zijn, zoodat wij,
om het vuurtje niet opnieuw op te sto
ken, er maar over zullen zwijgen.
In Groningen zingt men een lang lied'
over'„Sint Martinus bisschop, patroon
tje van ons land", dat besluit met:
Hier woont 'n rieke man
Dei veul geven kan
Veul zal hal geven
Lang zal hal leven
Geef mie 'n appel of 'n peer
Kom veur 't aankomend joar nalt weer!
Typisch is hierbij dat men ook de Hol-
landsche taal bij dit Groningsch liedje
gebruikt. Voor peer zegt men in 't Gro
ningsch peere, maar omdat dit niet
rijmt op weer, gebruikt men maar het
Hollandsche: peer.
Als slot nog even vermeld wat er in
Utrecht werd gezongen. Daar luidt het
liedje:
Stookt vuur, maakt vuur,
Sinte Maarte komt hier
Met zUn bloote armen,
Hy zou hen gaarne warmen.
Sommige versjes waren voor de kleine
kinderen veel te lang en te moeilijk,
daarom leerde men den kleintjes een
veel korter versje, want ook de klein
tjes wilden mee met de zusjes en broer
tjes.
Het eene kind droeg een lampion groot
en k'eurig en helder verlicht aan een
stokje, een ander had een echte lan
taarn, maar het aardigst waren tot dus
verre de uitgesneden roode suikerbieten.
Molentjes, scheepjes, dieren, de maan
en de sterren, of voorletters van de
namen der kinderen, van alles was er
in uitgesneden.
Vroeger werden er op St. Maartens
lag meerdere kinderfeesten gehou
den, o.a. het kaarsjes-springen. De
kinderen moesten over een branden
de kaars springen zonder dat die
gedoofd werd. Te Twente kende men
den dans rond een korf met appels,
die op het open vuur was geplaatst.
Men moest dan al dansende trach
ten zich meester te maken van de
vruchten. Een ander gebruik op Sint
Maarten was, dat men in Losser pa
pieren zakjes vol lekkernyen en met
een beetje buskruit zoo boven de
lamp ophing, dat een papleren
strook, uit het zakje hangend, be
gon te branden, ten slotte het bus
kruit deed ontploffen en het zakje
deed scheuren, waardoor de lekker
nyen op den grond vielen en een
algemeene grabbelparty het gevolg
was. Over de liedjes, die op dezen
dag worden gezongen, vertellen wy
U iets in nevenstaand artikel.
V
Het roode buitenkantje van de peen
werd verwijderd en het licht van binnen
af deed de figuren heel mooi uitkomen.
De kleintjes zongen dan zoo lief:
Sinte Maarten het Is zoo koud,
Geef my een turfje of een hout?
Geef my een half centje,
Den ben je my« besfe ventje.
Als het licht op de zingende kinderge
zichtjes viel, dan zag men de glanzende
oogen vol verwachting stralen. Dan
keken ze naar den gever of de geefster
en hielden de tasschen of zakken op
voor pepernoten, koekjes, appels of cen
ten. Alles was welkom.
Straks zullen ze thuis alles laten zien
en vertellen, hoe ze het gehad hebben.
Als het gekregene verborgen is, gaan
ze verder, want ze willen veel afdoen
en ze laten hun, die de handjes vulden,
het blijde gevoel, dat geven gelukkig
maakt.
Sinte Maarten de goede Heilige moet
veel hebben gegeven.
Laat zijn geest ons beïnvloeden in deze
donkere tijden, iedere daad van liefde
tegenover onze medemenschen vergroot
het vermogen om lief te hebben.
Sinte Maarten het is zoo koud
Landverdeeling in de Oekraïne
De eenigen t\jd geleden door rijksmi
nister Rosenberg afgekondigde verklaring,
waarbij de boeren weer in het bezit van
land werden gesteld, is in de Oekraine
met vreugde begroet. Na jarenlang ge
werkt te hebben op een staatsbedrijf,
krijgt de Oekrainsche boer nu eindelijk
weer eens een kans op eigen grond voor
eigen gezin te arbeiden.
Het spreekt, dat de nieuwe landverdee-
ling maar niet direct in kan gaan. De
landmeting wordt met behulp van inheem-
sche landmeters gedaan. Deze hebben een
Duitsche opleiding gehad. Jonge meisjes
zijn op landbouwscholen tot technische tee-
kenaressen opgeleid. Medewerkers genoeg
dus!
Als maatstaf voor de verdeeling gaat men
van het standpunt uit, dat de verdeeling
geen bijzondere moeilijkheden op mag leve
ren en dat de verhouding tusschen akker
land en het aantal aanwezige gezinnen,
gunstig is. De grootte der toewijzing va
rieert voor een boerenfamilie tusschen de
6 en 8 hectare, al naar de kwaliteit van
den grond. Op den boer rust de verplich
ting het land te bebouwen en het dus niet
voor andere doeleinden te bestemmen.
Bij de verdeeling ls onderscheid gemaakt
tusschen gevestigde boeren, rechthebbenden
en niet-gevestigde boeren. Tot de categorie
rechthebbenden behooren de boerderijen,
waar momenteel de man ontbreekt. Deze
krijgen voorloopig een half aandeel toege
wezen en de rest na terugkeer van den
man. Niet gevestigde boeren zijn oude
lieden en menschen, die ook in een ander
beroep werkzaam zijn en toch een bestaans
basis moeten bezitten. Tenslotte wordt 10
pCt. van den akkergrond in reserve ge
houden om t.z.t. verpacht te worden.
Uitbreiding moerbeiboomenteelt
Dezen zomer werden in de Oekraine
proeven ondernomen met de moerbei
boomenteelt. Een oppervlakte van 110
hectaren is aangeplant. Mochten deze
op groote schaal genomen proeven vol
ledig gelukken, dan is de grondslag
gelegd voor een uitgebreide zijderupsen
teelt.
DOOR alle eeuwen
heen heeft de huis
deur een belang
rijke rol in het leven
gespeeld. Wanneer wij
onze woning betreden
doen wij dit door de
huisdeur. Bezoeken wij
familie of bekenden, eens
zal de deur gastvrij, dan
weer weifelend of in het
geheel niet geopend wor
den. En zooals men met
ons doet. zoo doen wij
het met anderen. Voor
een goeden vriend ope
nen wij de huisdeur wa
genwijd, doch voor onze
vijanden houden wij haar
stevig gesloten.
En draagt, naar aloud
gebruik, de bruidegom de
bruid ook niet door de
huisdeur de nieuwe wo
ning binnen?
Het is dan ook niet te
verwonderen dat onze
voorouders aan de huis
deur een groote waarde
toekenden en de panee-
len en bovenlichten van
die deuren voorzagen van
zinnebeelden. Op het
platteland kan men nog
vele deuren van boerde
rijen zien die versierd
zijn met een levensboom,
een zonnerad of een der
vruchtbaarheidssymbo
len. Op geen enkele
plaats getuigen deze zin
nebeelden zoo van kracht
en geloof in het leven
als op de huisdeur. Ook
In vele steden vond men
vroeger dergelijke versie
ringen op deuren, doch
meer en meer werden zij
daar vervangen door
gladde ruiten of door op
drukke wijze gebrand
schilderde glas-in-lood-
ramen.
Een in deuren en boven
lichten veel voorkomend
zinnebeeld is de zon.
Zoowel de zomer- als de
winterzon speelt in het
leven van het boerenvolk
een groote rol. De zon
geeft licht, warmte en
kracht. Het meest be
kende zonneteeken is wel
de zesster, het teeken
van geborgenheid. Ook
de opgaande zon naar
alle zijden haar stralen
zendend kan men vele
malen, vooral in boven
lichten vinden, vaak aan
den voet van den levens
boom.
Een zinnebeeld als de
levensboom kent zeker
iedereen. Zoowel op de
wieg als op den roerkop
op binnenvaartschepen,
op merklappen als in bo
venlichten van menige
huisdeur kunnen wij den
levensboom in vele vor
men vinden. dikwijls
staande in een vaas of
bloembak. Ook wel zijn
de takken kunstzinnig
door elkaar gestrengeld
en soms ook eindigen de
takken wel in het zin
nebeeld van de zon.
Geen versiersel getuigt
zoo zuiver van volks
kunst als dit zinnebeeld.
De levensboom spreekt
van verleden, heden en
toekomst.
Runen aan huis
deuren
Ook vinden we nog vele
Runen aan deuren en in
bovenlichten. Runen zijn
wat velen meenen geen
klankteekens zooals ons
alphabet, doch zinnetee-
kens die een begrip ver
tegenwoordigen, ~bv. nood
of bescherming. Pas veel
later ontwikkelden de
Runen zich tot klanktee
kens en dus ook tot
alphabet.
Eenige van deze Runen
leven echter nog voort
in haar oude beteekenis
van zinneteekens, die de
echte beteekenis is.
Allereerst noemen wij de
ing-rime, twee gebogen
lijnen die elkaar snijden.
Het is een oud liefdes-
teeken en getuigt van
kinderzegen en moeder
vreugd. De ing-rune
wordt, in tegenstelling
met Vlaanderen, waar
zij veel voorkomt op
bruidskisten, in ons land
bijna alleen gevonden in
bovenlichten van huis
deuren. Evenals de ing
is ook de ruit een rune
die wij nog veel op deu
ren aantreffen en even
eens de vruchtbaarheid
symboliseert.
Helaas is "in den loop
der tijden voor velen de
beteekenis der zinnebeel
den vergaan. Men lachte
om dien „onzin" „ver
fraaide" ze met on
zinnige tierelantijntjes en
paste ze aan de kuituur
periode waarin men leef
de, aan.
Men besefte niet welk
een kwaad men deed
aan het erfdeel van onze
voorouders, door de
grondslagen van deze
oeroude versieringen op
deze wijze aan te tas
ten.
'n Enkelen keer ziet men
ook wel eens een toevoe
ging aan den levensboom
in een bovenlicht, die,
hoewel van lateren da
tum toch stand gehou
den heeft. Wij bedoelen
bv. den hoorn van over
vloed, die wel eens in
een levensboom verwerkt
is en een overvloedigen
oogst symboliseert.
Wanneer wij langs een
boerderij gaan, waar in
de deur of in het boven
licht van die deur, een
zinnebeeld is aange
bracht, moeten wij er
niet achteloos aan voor
bijgaan, doch ons eens
even bezinnen op de
waarde en beteekenis
van die symbolen, waar
aan onze voorouders
zoo'n groote waarde
hechtten v. M.
25 November:
November is een maand die rijk aan
feestdagen is: Allerheiligen, Aller
zielen, St. Hubertus, Sint Maarten
en dan nog op 25 November Sint Ca
tharina en den 30sten November Sint
Andries.
Laat ik hier even stil staan bij Sint
Catharina, om de week hierop Sint
Andries te behandelen.
Over Sint Catharina bestaan verschil
lende lezingen, waaruit wel eens moei
lijk is wijs te worden. Met zekerheid
kan men niets zeggen, omdat veel,
gelijk zoo vaak gebeurt in de folklore
gebaseerd is op veronderstellingen. Ik
wil in dezen niet de verwarring nog
grooter maken, slechts dat herhalen
wat J. Rasch in zijn boek „Onze Sei
zoenfeesten" over deze heilige schreef:
„Men brengt verband tusschen Sinte
Katrijn en de zon. Nu is het symbool
van de H. Catharina een gebroken rad.
Dit is een aanduiding van het werk
tuig, waarmede zij gemarteld is. Som
mige schrijvers brengen dit rad nu in
verband met het zonnerad, daarbij de
meening verkondigende, dat Sinte Ca
tharina de plaatsvervangster is van
een heidensche zonnegodin of wel van
de Zonnemaagd, die in het oude steek
spel van den strijd tusschen winter en
.zomer, door een draak belaagd werd,
'en door een ridder werd gered. Hoe dit
zij, op talrijke plaatsen in ons land,
waarvan men mag aannemen dat het
oude cultus-plekken zijn, komen of
kwamen kapellen voor, gewijd aan Sinte
Catharina, of wel men vindt er nog
een kerk gewijd aan deze Heilige.
Zoo stond op Texel dicht bij de Zeven
Pannekoeken een Kapel aan Sinte
Catharina gewijd, ook kerken te Doom
en Wageningen zijn aan deze Heilige
gewijd en te Utrecht, waar later het
kasteel Vreeburg stond, had men een
klooster gewijd aan Sint Cathryne,
welke naam nog in singel en brug
behouden is."
Het wonderlijke is nu wel, dat op
Sint Catharinadag in niet bepaald
uitgesproken katholieke streken, als in
Zuid-Holland met name in Alblasser-
en Krimpenerwaard en in de Vijfheeren-
landen, als ook in Neder-Betuwe, oude
gebruiken tot lang, heel lang gehand
haafd bleven. Het was dan de ge
woonte, dat een ieder, die wilde, de
koeien, die dan nog buiten liepen, tot
zijn eigen baat mocht melken. (Zou de
distributie momenteel een oogje dicht
knijpen, om dit gebruik te handhaven?
Helaas melkt men momenteel de
koeien in de weide ook wel eens zonder
dat het Sint Catharinadag is. Dat zijn
zoo de teekenen des tijds, die gelukkig
eens weer zullen verdwijnen). Sommige
boeren gingen met dit oud-gebruik
niet accoord, bewaakten bun koeien
den heelen nacht; andere namen het
er van, eerbiedigden het oud-gebruik
en sliepen eens fijn uit.
Er zijn eenige aardige rijmpjes op
Sint Catharina. Het boerenleven uit
zich hier, zooals dat zoo vaak gebeurt.
De dagen worden kouder, het is dan
ook:
„Met Sint Katrijn
Gaan de koeien aan de lijn."
Dit worclt gezegd in Noord-Brabant.
Voor het noordelijk deel van ons land,
waar het vaak veel kouder is, zou het
niet opgaan. Wel het rijmpje, dat men
ook in Noord-Brabant kent:
„Sint Cathrien
Doet de varkens pien."
Want het staat vast, dat November
de slachtmaand voor geheel Nederland
is, dat in deze tijden vele krulstaarten
het leven moeten laten.
Een weervoorspelling is:
„Zooals de dag van Sint Katrijn
Zal de laatste Januari zijn."
Voor de ongeloovigen is dit een mooie
kans te onderzoeken of hun ongeloof
recht van bestaan heeft of niet.
Een ander volksgeloof is het, dat op
Sint Catharina dikwijls de lange herfst
regens ophouden en de zon gaat schij
nen. Vandaar het rijmpje:
Sinte Katrijne,
Laat de zonne schijnen,
Laat den regen overgaan,
Dat de kinderen spelen gaah.