Ziakira kurosawa
akira kurosawa
scène uit Kagemusha Met maar liefst zeven werkstukken is Kurosawa van
alle Japanners in Electro het best vertegenwoordigd.
Een begrijpelijke keuze, want Kurosawa geldt hier
als de meest toegankelijke van alle Japanse film
makers.
Het afgelopen voorjaar werd het eerste internationa
le filmfestival van Tokio geopend met zijn nieuwste
film Ran, een groot opgezet spektakelstuk dat zich in
de zestiende eeuw afspeelt. Een in Japan bekend
verhaal over een krijgsheer wiens zonen om de
macht strijden is door Kurosawa vermengd met
Shakespeare's King Lear.
Op de aanwezigen in Tokio maakte Ran grote indruk.
Zo kwam ooggetuige Jan Heijs in het NRC Handels
blad tot de conclusie dat Kurosawa deze geschiede
nis op majestueuze wijze vorm heeft gegeven:
'Massascènes in indrukwekkende heuvellandschap
pen met duizenden figuranten en paarden worden
afgewisseld door bijna klasssiek theatraal gedraaide
gesprekken tussen de diverse hoofdrolspelers.
Naast knappe acteerprestaties blijven vooral de
gevechtsscènes in het geheugen gegrift....:
Het heeft er dus veel van weg dat Ran ongeveer
dezelfde geest ademt als Kagemusha, de voorlaatste
film van Kurosawa. Ook dit werkstuk is immers
magistraal geënsceneerd met grote veldslagen,
visuele stunts en adembenemende gevechtsscènes.
Kagemusha betekent zoveel als de plaatsvervangen
de krijger of dubbelganger. Een leider van de elkaar
bestrijdende Samurai-clans stelt zo'n dubbelganger
aan als plaatsvervangende aanvoerder, voor het
geval hijzelf zou sneuvelen. Dit om te voorkomen dat
de tegenstanders van zijn dood zouden kunnen
profiteren en de eigen troepen door het verlies van
hun aanvoerder gedemoraliseerd zouden raken.
Als de leider inderdaad in een veldslag komt te
overlijden, neemt zijn dubbelganger met veel animo
diens plaats in en ontwikkelt hij zich in korte tijd tot
een groot veldheer. Deze fraaie legende is de enige
intrige van de vier uur durende film, die verder gevuld
is met de magistrale beschrijving van twee grote
veldslagen, waarmee Kurosawa zijn meesterschap in
het hanteren van de camera, de toepassing van kleur,
het regisseren van massa's en het gebruik van een
dynamische montage overduidelijk aantoont.
De bekenste Samourai-film van Kurosawa is zonder
twijfel The Seven Samurai, uit 1954. Deze 'Oosterse
wildwest-film' over een Japans dorpje dat huurlin
gen aantrekt om rondtrekkende bandieten te weren,
heeft model gestaan voor tal van Amerikaanse
producties. Zo kocht een Hollywood-producent de
rechten van de film, niet om hem zelf uit te brengen,
maar om er een Amerikaanse versie van te kunnen
maken. (Hetgeen uiteindelijk in The Magnificent
Seven heeft geresulteerd).
Kurosawa heeft over zijn voorkeur voor 16de eeuws
drama eens gezegd dat in die periode de mensen nog
echt vrij waren. 'Zolang ze de kracht hadden om iets
van hun leven te maken, konden ze doen wat ze
wilden. Natuurlijk had dat te maken met de
voortdurende oorlogen, maar als ze sterk genoeg
waren, konden ze echt iets van hun leven maken.
Men kon zijn eigen persoonlijkheid veel meer tot
uitdrukking brengen dan nu. En je hebt uit die tijd
prachtige verhalen', aldus Kurosawa.
Dodes'ka-den is de titel van een rolprent over
mensen die aan de onderkant van de industriële
maatschappij leven. Om aan de hardheid en de
uitzichtloosheid van hun bestaan te ontsnappen,
zoeken zij hun toevlucht tot louter illusies. Kurosawa
vertelt het verhaal van mensen die niet mee
profiteren van de technische vooruitgang en de
verworvenheden van de huidige samenleving.
Dit eigentijdse drama uit 1970 leek destijds het einde
van Kurosawa als filmmaker in te luiden. Zijn
verregaande perfectionisme had hem in eigen land
de naam gegeven van een 'lastig' regisseur. Zo gaat
het verhaal dat hij er eens op stond dat alle soldaten
in een bepaalde film originele, rode schoenlinten uit
een historische periode moesten dragen, terwijl er in
de beelden naderhand van die schoenlinten niets
terug te vinden zou zijn.
Hoe dan ook, Kurosawa kreeg steeds meer verwijten
over gebrek aan efficiëncy naar zijn hoofd geslin
gerd. Zolang zijn films succesvol waren viel er met
die kritiek nog wel te leven, maat toen bij Dodes'ka-
den de kosten niet meer door de recettes werden
gedekt, lukte het Kurosawa niet meer om in Japan de
financiering voor zijn volgende projecten rond te
krijgen. Gelukkig hadden geldschieters in het
buitenland hun vertrouwen in hem nog wel bewaard.
Naar Westerse maatstaven gemeten geldt Kurosawa
namelijk in veel mindere mate als geldverspiller dan
volgens Japanse normen, waar immers het complete
maatschappelijke leven op efficiëncy en soberheid is
afgestemd.
Derzou Uzala was in 1975 de eerste film die
Kurosawa met buitenlands (Russisch) geld maakte.
Het resultaat werd een ongewone en uiterst
fascinerende film over een Russische verkennings
tocht omstreeks 1900 door nog niet in kaart
gebrachte gebieden in Siberië. De expeditie staat
onder leiding van kapitein Arsenjew, wiens man
schappen slecht op de ongecultiveerde moerassen
en wouden zijn ingesteld. Als toevallig de Mongoolse
jager Derzou hun pad kruist, wordt zijn bereidheid
om als gids op te treden van harte toegejuigd.
Zo komt behalve een natuurfilm van een wilde
schoonheid ook een ontroerend verslag op gang van
een vriendschap tussen de natuurmens Derzou en
de natuurgeleerde Arsenjev; een verbond waarbij
praktische en door ervaring verworven kennis het
wint van boekengeleerdheid. Dat laatste element zit
ook min of meer verpakt in Roodbaard, een film uit
1965. Het is het verhaal van de jonge dokter
Yasumoto, die aan het begin van de vorige eeuw
gedwongen ging werken onder de veeleisende
geneesheer-directeur Kyoji Niide, bijgenaamd
Roodbaard. In die moeilijke periode van assistent
schap leert Yasumoto het ambt van dokter met
andere ogen zien en komt hij tot het inzicht dat de
confrontatie met ziekte en dood zich slecht verhoudt
tot het maken van 'carrière'.
Ondanks de titel, die misschien anders doet
vermoeden, gaat Roodbaard in de eerste plaats over
de aankomende dokter Yasumoto, die in de harde
leerschool van de praktijk volwassen wordt, zichzelf
en de wereld beter leert kennen en zijn verantwoor
delijkheden aandurft. Hij leert accepteren dat de
mens pas tot het goede kan komen, nadat hij het
kwade volledig heeft doorleefd.
De laatste film die van Kurosawa op de agenda van
Electro prijkt is The Bad Sleep Well, uit 1960. Ook in
deze film, die het midden houdt tussen thriller en
sociale satire, is de humor niet vergeten, maar
belangrijker toch is de strakke verhaallijn over
corruptie in een projectontwikkelingsmaatschappij.
Het is weer zo'n film waarin Kurosawa zich een
geboren verteller toont en het maakt andermaal
duidelijk waarom de inmiddels 75-jarige regisseur
doorgaans het etiket 'Westers' krijgt opgeplakt.
Over dat Westerse aspect heeft Wim Verstappen
eens opgemerkt dat Kurosawa's nadruk op de
individualiteit daar alles mee te maken heeft. 'Er
lopen scherp geobserveerde mensen in zijn verhalen
rond, en die doen allemaal dingen. Een Japanner
voelt zich ongelukkig als hij als mens dingen moet
doen, er ligt daar een grote nadruk op de
collectiviteit waar je je in moet passen en waar je in
hoort op te gaan. Het is niet voor niets dat een
Japanner alléén zelden waargenomen wordt. Kuro
sawa's individualiteit geeft daarom de film voor hun
doen een westers tintje', aldus Verstappen.
Maar westers of niet, in Japan is Kurosawa nu ook
weer helemaal terug van weggeweest. Ran, met zijn
twaalf miljoen dollar de duurste film ooit in Japan
gemaakt (met geld van de Franse firma Gaumont),
leverde met liefst 380 duizend bezoekers op de dag
na de première, een nationaal record op. Of al die
Japanse belangstelling terecht is of niet, kunnen we
binnenkort zelf gaan beoordelen wanneer de film in Tatsuya Nakaday in
Electro te zien is. Kagemusha
Horomhpr
