TARKOWSKI:
ZWAAR EN WEEMOEDIG
De film is al eens eerder vertoond
geweest in Nederland. Andrej Rublev,
de eerste film waarin Andrej
Tarkowski zich in 1966 niet meer
conformeerde aan de officiële
culturele richtlijnen van de Sovjet
Unie. Maar nu wordt hij uitgebracht in
een kopie die drie uur en vijf minuten
duurt, zo'n vijfendertig minuten
langer dan de vorige keer.
'De ongeknipte versie' prijst de distri
buteur aan en op de affiche staat zelfs
het woord 'ongecensureerd'.
Maar ook in deze versie is geknipt.
Door Tarkowski zelf, die zo tegemoet
kwam aan één van de officiële bezwa
ren tegen zijn film, die te lang werd
bevonden. En ook deze versie is
gecensureerd, al komt die censuur
niet uit de Sovjet-Unie. De vertaler
heeft namelijk gemeend een lange
praatscène in Andrej Rublev maar
half te moeten ondertitelen. In de
desbetreffende scène vertelt een nar-
achtige figuur, getuige zijn gebaren
en de boertige reacties van zijn toe
hoorders, een obsceen verhaal dat
subversief is. Zijn direct daarop
volgende arrestatie wijst in die
richting.
De film draait van 16 tot en met 21
januari in Electro.
andrej rublev
Thea Everaers
kleur
heksenfeest
skolimowski
paarden
weemoedig
Wie Stalker en Nostalghia
draaiend op zijn of haar stoel
uitzat, kan deze film beter niet
gaan bekijken. Tarkowski met
Andrej Rublev vergt minstens
zo veel van zijn toeschouwers:
lange, kalm gedraaide scènes
die spannender worden naar
mate je bereid bent er dieper
in weg te zakken. Hij tast
mensen, dingen, gebouwen
en landschappen af met de
camera en verbindt ze in een
bijna onmerkbare montage
die doet denken aan het
rustige knipperen van de o
gen. Deze visuele aanpak
gecombineerd met langduri
ge poëtische monologen en
dialogen zullen de één doen
gruwen en de ander in vervoe
ring meenemen. Andrej Tar-
kowski's werkstuk bestaat uit
een aantal episoden die, als
panelen van een schilderij, op
cinemascoop-formaat naast
elkaar worden uitgespreid tot
wat je in dit geval eens met
reden een rol-prent zou mo
gen noemen. Deze taferelen
zijn verbonden door de con
stante aanwezigheid van één
persoon, de ikonenschilder
Andrej Rublev, over wiens
leven niet veel bekend is en
die in de film van Tarkowski
ook niet met echt biografische
gegevens tot leven wordt
geroepen.
Het meest directe van Rublev
zie je pas als de film eigenlijk
al voorbij is. Dan opeens
krijgen de beelden kleur en
laat Tarkowski werk zien van
de man die hem tot zijn film
inspireerde. De ikonenschil
der zien we pas in wat van hem
is overgebleven.
Tarkowski lijkt het overwin
nen van de 'middeleeuwen' te
willen tonen, het geluid van
een nieuwe tijd te willen laten
horen, zoals dat aan het eind
van de film in het gieten van
een gigantische bronzen klok
concreet vorm krijgt.
De film opent in deze zin veel
zeggend. We zien een groep
monniken in de weer met het
oplaten van een luchtballon.
Op de achtergrond komen via
boten over een rivier woeden
de mensen aan, die deze
poging om zich tegen de
natuur van de schepping in
boven de aarde willen verhef
fen, willen verijdelen.
Tarkowski opent zijn film over
Rublev dus met een anachro
nisme; de eerste geslaagde
ballonvaart dateert van 1783.
De ballonvaart in de film is dan
wel niet helemaal geslaagd te
noemen, maar dat neemt niet
weg dat Tarkowski in zijn
proloog een uitvinding toont
die verbonden is met de
achttiende eeuw, de Verlich
ting en de eerste industriële
revolutie. De handeling van de
film speelt zich echter in
de vroege vijftiende eeuw af
en bovendien in een deel van
de wereld dat niet bepaald
voorliep op historische ont
wikkelingen.
De film is opgebouwd uit
zeven delen, hoofdstukken of
panelen, die ieder verbonden
zijn met een bepaalde histo
rische periode. De film beslaat
de tijd van 1400tot 1423. In het
eerste deel ontmoet de schil
der Rublev de nar van de
koning wiens taalgebruik zich
onttrekt aan de macht van zijn
meester, iets waarvoor hij
gestraft zal worden. Een straf
die iedereen in de film boven
het hoofd lijkt te hangen. In
het tweede deel ontmoet Ru
blev de schilder Theophane
de Griek, die met zijn apoca-
liptische voorstellingen de te
genvoeter van Andrej lijkt te
zijn. Andrej vraagt hem een
kerk te beschilderen. Het
derde deel, getiteld 1406 - de
passie van Andrej, bevat de
tocht van het klooster waar hij
leeft naar de te beschilderen
kerk. Rublev stuit tijdens deze
tocht op een 'heksenfeest'. De
naakte feestende mensen zien
hem voor een spion aan en
binden hem vast in gekruisig
de houding, waarbij Andrej
analoog aan Paul us verzoekt
om met zijn hoofd naar bene
den te worden vastgebonden.
Een naakte vrouw bevrijdt
hem en de eerste twijfel over
waar de door hem nagestreef
de zuiverheid te vinden is is
gezaaid. De vrouw is de enige
die de volgende dag weet te
ontkomen aan de 'rechtscha-
16 HfifiHjanuari
Scène uit Andrej
Rublev
pen' mensen die de onvermijdelijk volgende straf
komen voltrekken. Zij zwemt de rivier over, langs het
bootje met Andrej en zijn gezelschap. Een langzame
'kraan' beweging naar boven sluit deze periode af.
De twijfel wordt in het hieropvolgende deel, Het
laatste oordeel, versterkt waardoor hij niet meer tot
schilderen kan komen. Tijdens een Tataarse overval
doodt hij in emotionele toestand een mens, een
Tataar die een vrouw verkracht. De monnik Rublev
besluit daarna definitief met schilderen te stoppen
en legt de gelofte van het zwijgen af. 'De stilte' wordt
pas beëindigd in het laatste deel, De klok. De jonge
zoon van een gestorven klokgieter beweert het
geheim van zijn vader op diens sterfbed te hebben
vernomen en meldt zich aan als de enige deskundige
voor het gieten van een grote klok voor de kerk van
de aartshertog, dezelfde kerk waar Rublev tot zijn
gelofte tot zwijgen kwam. Voor het voltooien van de
klok arriveert ook Rublev ter plaatse en de opwinding
van het volken het enthousiasme van de jongen doet
hem besluiten zijn kunst weer op te nemen. Andrej
Rublev, in deze slotepisode nog meer toeschouwer
dan in de rest van de film, praat met de jongen en
hoort dat deze het geheim helemaal niet kende.
Alleen door bluf, koppigheid en doorzettingsvermo
gen kon hij slagen. Rublev zegt dat ze samen naar de
Drievuldigheidskerk zullen gaan om hun werk door
te zetten. De jongen rust in de armen van Rublev als
Christus in de armen van Maria.
Met deze klassiek religieuze voorstelling wordt de
film afgesloten en volgt een epiloog met nu in kleur
de fresco's van Rublev, gehavend door de tijd. Als we
de schoonheid ervan hebben geproefd, laat Tarkow
ski ze wegspoelen in een regenbui en nog een keer
zien we de beelden van een landschap met modder
en water waar een paard in rondloopt. Beelden, die
we regelmatig in deze en andere films van hem
terugzien. Verschillende keren heeft Tarkowski
gezegd dat paarden voor hem verbonden zijn met de
fysieke kracht (geweld) en dat regen voor hem het
beeld weergeeft van het wijdse-en droeve Russische
land.
De films van Tarkowski zijn niet transparant,
vertellen geen helder verhaal en zijn 'penseelstreek'
is bepaald niet frivool of gekunsteld maar zwaar en
weemoedig. De verbeelding krijgt weinig ruimte en
Tarkowski drukt de toeschouwer steeds in de
richting van afgronden waar logica weinig houvast
heeft. In tegenstelling tot wat regelmatig wordt
beweerd, zijn de films van Tarkowski nauwelijks
symbolisch, ze verbergen geen raadsels waardoor ze
zich slecht laten ontrafelen. Tarkowski maakt geen
puzzels, maar dwingt een zienswijze af. Dat kan
irritant zijn. Een belangrijk thema van de film is de
voortdurende strijd van de kunstenaar met zichzelf,
als kind van zijn volk en als individualist die alleen
kunstenaar kan zijn door volledig vrij te zijn (van
bijvoorbeeld de wetten die autoriteiten opleggen).
Rublev heeft een taak, als kunstenaar èn als deel van
zijn volk.
(informatie deels uit filmblad Skrien, zomernummer
1985)
fTIITI januari 17
