skolimowski
losse beelden
frustratie
skolimowski
bloedmooi
terug
Scène uit
y geprobeerd om zo helder mogelijk weer te geven
hoezeer het Stalinisme anno 1967 nog in ons denken
zat verankerd. Toen Stalin op 5 maart 1953 kwam te
overlijden, moest ik huilen. Ik herinner me nog hoe
de treinen tot stilstand werden gebracht, hoe auto's
langs de weg parkeerden. Het hele openbare leven
kwam stil te liggen. We huilden niet omdat de
persoon Stalin dood was, maar omdat we de
overtuiging hadden dat met zijn dood de hele wereld
zou veranderen. In positieve zin, wel te verstaan. We
dachten dat er een nieuwe tijd was aangebroken. In
de film stel ik de vraag aan de orde in hoeverre het
maatschappelijke leven in Polen nou werkelijk
verbeterd is sinds zijn dood.'
Na het Poolse vertoningsverbod heeft Skolimowski
verklaard dat hij niet eerder een film in zijn
geboorteland zou maken dan dat Hands Up! normaal
in de bioscopen zou worden uitgebracht. En hij heeft
woord gehouden. Na de nodige omzwervingen
besloot hij zich in Engeland te gaan vestigen: 'Ik kan
overal in Engeland mijn camera neerpoten en door
8 fTlffljanuari
de zoeker kijken met een volmaakt esthetische
bevrediging. Je hebt er de beste acteurs ter wereld,
er zijn geweldige schrijvers en kunstenaars en ik
bekijk de onzekerheid en de twijfels in Engeland van
nu met een soort vertedering.'
In 1970 maakte Skolimowski in Londen de alom
bejubelde film Deep End. Met Jane Asher als het
pop-achtige wezentje dat haar vrouw-zijn provoce
rend uitdraagt en met John Moulder-Brown als de
gevoelige jongen die zijn eerste liefdesverdriet moet
zien te verwerken, wordt de sprong van de tiener
naar volwassenheid met een ontwapenende humor
en in oogstrelende beelden verteld.
Hoewel deze film meer dan zijn vorige rolprenten een
afgerond verhaal vertelt, geldt ook nu weer dat de
handeling is opgebouwd vanuit een paar losse
beelden die Skolimowski in zijn hoofd had zitten. In
dit geval was dat onder meer het beeld van een
meisje dat een schreeuw gaf die wordt weerkaatst
door de muren van wat later een leeg zwembad blijkt
te zijn. Een ander beeld was dat van een jongen die,
sexueel onervaren, door een rijpere vrouw onder
handen wordt genomen. Rond die twee situaties
heeft Skolimowski vervolgens zijn scenario geschre
ven.
Het succes van Deep End bleef ook buiten Engeland
niet onopgemerkt. In Duitsland kreeg hij vervolgens
de kans om met Italiaans geld een roman van
Nabokov te verfilmen. Het werd een ambitieus maar
jammerlijk project, getiteld King, Queen, Knave, met
hoofdrollen voor zulke coryfeeën als David Niven en
Gina Lollobrigida. Volkomen gedesillusioneerd
besloot Skolimowski er een tijdje tussenuit te gaan.
Na zes jaar had hij zich voldoende hersteld voor weer
een nieuwe film: The Shout.
Het werd een zeer oorspronkelijke film, over de
krachtmeting tussen twee mannen die beiden
hebben geprobeerd een summum van creativiteit te
vinden in geluid. John Hurt experimenteerde als
elektronisch componist, Alan Bates heeft in de
tropen van een medicijnman de kunst afgekeken om
zo afschuwelijk te schreeuwen dan mens en dier er
dood bij neervallen. Het leverde een fantastische
vertelling op, die indrukwekkend is gevuld met
speciale beeld- en geluidseffecten.
Skolimowski mag dan verklaren dat hij zich al aardig
Engels staatsburger is gaan voelen, zijn Poolse
achtergrond laat hem niet los, zoals blijkt sinds de
gebeurtenissen van eind '81. Moonlighting was er
het eerste antwoord op. Het is een boeiende
versmelting van feiten en fictie. De voorgeschie
denis: Skolimowski had een huis in Londen gekocht,
maar omdat hij geen geld had om het een beetje
behoorlijk op te laten knappen, nodigde hij vier
Poolse arbeiders uit om hem bij het klaren van een
kluste helpen. In ruil zou hij ze de stad rondleiden en
onderdak verlenen. Toen het eenmaal zover was
werd in Polen de staat van beleg afgekondigd en
zaten de vier Poolse arbeiders in Londen vast.
Op basis van deze ware gebeurtenissen fantaseerde
Skolimowski door en combineerde de actuele
Poolse situatie met zijn privé-omstandigheden. Dat
leverde een prachtige metafoor op over een
machtige huizenspeculant die een aannemer en drie
van diens helpers opdracht geeft zijn huis te
verbouwen. Alleen de aannemer is de Engelse taal
machtig en dat stelt hem in staat om tegenover zijn
helpers te verzwijgen dat inmiddels in Polen een
machtswisseling heeft plaatsgevonden. De reden
dat hij zijn helpers dom houdt, is zijn angst dat ze er
anders mogelijk het bijltje bij neer zullen gooien. De
verwijzingen naar de politieke situatie in Polen
liggen voor het opscheppen, maar ook zonder die
dimensie is Moonlighting een sterk verteld film
verhaal geworden; afwisselend spannend en hu
moristisch en met een mooie hoofdrol van Jeremy
Irons.
Zelf beschouwt Skolimowski Moonlighting ook als
misschien wel zijn beste film. En was hij dan
ongelukkig met de maatschappelijke omstandighe
den in Polen, dat was hij bepaald niet met de mate
waarin het Westen zich solidair verklaarde met de
verboden vakbond van Lech Walesa. Maar de laatste
paar jaar is Skolimowski minder te spreken over de
zorg in het Westen voor zijn landgenoten.
Skolimowski daarover vorig jaar in Cannes: 'Het is
toch een feit dat de Poolse actualiteiten verdrongen
zijn naar de kleine lettertjes op de binnenpagina's
van de kranten. Niemand trekt zich er nog wat van
aan. Polen wordt nu gewoon aan zijn lot overgelaten.
Jaren geleden was er tenminste nog belangstelling
en kwam iedereen met oplossingen aandragen. Nu is
er noch het een, noch het ander en de situatie is
dezelfde gebleven.'
Uit frustratie maakte hij zijn nieuwste film, Succes is
the best revenge. De eerste aanzet tot het maken
van de film is gegeven door Skolimowski's 16-jarige
zoon Michael, die het verhaal verzon over de
problematische verhouding tussen een vaderen zijfr
zoon. Het zijn, hoe kan het anders, Polen,
woonachtig in Engeland. De zoon verpatst zijn
verjaardagscadeau en gebruikt het geld voor een
enkele reis naar zijn geboorteland. Hij schildert zich
opzichting als punk en is bereid de confrontatie met-
de Poolse autoriteiten aan te gaan.
Skolimowski zelf heeft dit gegeven nog wat
uitgediept. Hoewel, verbreed is hier misschien meer
van toepassing. Het vader-zoon conflict gaat nu
vergezeld van een verhaal over het theaterstuk dat de
vader bezig is voor te bereiden ter ondersteuning van
de vakbond Solidariteit. Het kost hem echter de
grootste moeite om het stuk financieel rond te
krijgen. Het blijkt dat zijn landgenoten, eenmaal in
het Westen, behoorlijk door materialisme zijn
aangestoken en alleen nog maarte mobiliseren zijn
indien er iets te verdienen valt. Het is bij die vader
trouwens nog maar de vraag of hij nou door
idealisme wordt gedreven of simpel door het
verlangen om fijn theater te kunnen maken.
De conclusie lijkt gerechtvaardigd dat vader
Skolimowski en zoon Michael min of meer hun eigen
situatie model hebben laten staan voor de film, maar
de regisseur ontkent iedere autobiografische opzet.
Het zou op toeval berusten dat de personages in de
film zo dicht tegen Skolimowski's eigen leven
aanleunen, zoals het dan ook wel toevallig zal wezen
dat hoofdrolspeler Michael York in fysiek opzicht
veel van de regisseur wegheeft. Naar zijn zeggen
vond Skolimowski het gewoon het meest praktisch
om in alle opzichten dicht bij huis te blijven. Vooral
gezien de extreem korte productietijd van krap vier
maanden.
Het zou dan consequent geweest zijn indien bij
Succes is the best revenge voor een sobere
vormgeving was gekozen. Skolimowski heeft zich
echter overgegeven aan enorme theatrale effekten,
mgewikkelde massascènes en surrealistische de
cors. Een geboren verhalenverteller zal hij wel nooit
worden. Op de beste momenten levert het bloed
mooie beelden op, die lang na afloop van de film nog
op je netvlies blijven branden. Meest spectaculair is
wel een voetbalwedstrijd Engeland-Polen, waarbij
elf arme Polen letterlijk onder de voet worden
gelopen door honderden Britten. Het vervelende is
alleen dat de context met de scène ervoor en erna te
wensen overlaat.
Dat Succes is the best revenge de gespannen
verhouding tussen Skolimowski en de Poolse
autoriteiten er niet beter op zal maken, is iets waar de
regisseur volledig van is doordrongen. Toch zou hij
in zijn hart graag naar zijn geboorteland terugkeren,
zoals hij eerder dit jaar in een interview met het NRC
Handelsblad te kennen gaf:
'Ik maak me zorgen. Mijn zoons zijn niet in staat
bevriend te raken met Engelse jongens. Ze lijken een
totaal ander diersoort. Michael slaagde er niet in een
voetbalteam bij elkaar te krijgen. Voetbal is in Polen
een nationale sport en in Engeland een spel voorde
lagere klassen. Zijn Londense klasgenootjes interes
seren zich meer voor cricket en rugby. Toen hij me
dat vertelde, realiseerde ik me hoe ongelukkig hij
zich voelt en ik heb overwogen om meteen met mijn
gezin naar Polen terug te gaan. Dat ik dan mijn
beroep niet meer kan uitoefenen kon me niet
schelen. Ik vreesde voor zijn geestelijke gezond
heid en die van zijn broer. Met het maken van deze
film heb ik die beslissing uitgesteld
Scène uit Succes is
the best revenge
mffijanuari 9
