MEESTAL VOEL IK ME EEN BROEKIE
DIE VAN DE TONEELSCHOOL KOMT
EN BLIJ IS DAT HIJ MEE MAG DOEN
De meeste toneelliefhebbers d e de vijfendertig zijn
gepasseerd, zullen zich Guus Hermus herinneren, die
met zijn bewogen vertolking van Cyrano de Bergerac
veelal een onuitwisbare indruk heeft achtergelaten.
Diezelfde indruk maakte hij op de toen zestien-jarige
Gees Linnenbank, die Cyrano zag op een zwart-wit-
televisie op de wekelijkse donderdagavond.
Hij herinnert zich nog hoe hij ademloos zat te kijken
in de huiskamer, waar verder niemand in het spektakel
geïntresseerd was en het gesprek dan ook onverdroten
werd voortgezet. Nu speelt hij zelf Cyrano en evenaart
de mythe die de tijd om de creatie van Guus Hermus
heeft geweven.
Marian Buijs zag Cyrano destijds ook in zwart-wit, nu
in kleur en in het echt. Ze sprak met Gees Linnenbank
en werd enthousiast over de voorstelling.
cyrano de bergerac
10 rnrrifebruari
cyrano de bergerac
Marjan Buis
mythe
emotioneel
Cyrano de Bergerac,
Schouwburg
Middelburg,
zat 15 febr, 20.00 uur
Of er destijds van een spektakel sprake was, vraag ik
me af. In elk geval vormde de sobere zwart-wit versie
die ik me herinner, een groot contrast met het
kleurrijke,muzikale schouwspel dat Toneelgroep
Theater dit seizoen van Cyrano de Bergerac brengt.
Er wordt veel en goed in de voorstelling gezongen,
levensecht geschermd en al is het decor in het eerste
gedeelte misschien wat al te overdadig, het stuk
boeit in de prachtige vertaling van Gerrit Kouwenaar
van begin tot eind.
Maar vóór alles maakt het spel van Gees Linnenbank
deze voorstelling tot een belevenis die niet mag
worden gemist. Als Cyrano laat hij de wellicht rozige
herinnering aan Guus Hermes vervagen en maakt
van deze zeventiende-eeuwse dichter - die overigens
echt heeft bestaan - een held. Een man uit één stuk,
voor wie de waarheid boven alles gaat. Het is een
gekweld man, een lelijkerd die het moet doen met
een enorme neus, die hem in de weg zit als hij verliefd
wordt op Roxane, zijn nicht en de mooiste vrouw uit
de stad. Hij waagt het niet uit te komen voor zijn
gevoelens, uit angst een blauwtje te lopen en als zij
hem dan ook bekent tijdens een rendez-vous dat zij
verliefd is op een ander, is hij gekwetst tot in hét
diepst van zijn ziel. En een ziel heeft hij, deze Cyranfr
gouwenaar heeft het woord 'panache' gebruikt, niet
zo'n gangbaar woord, maar vreemd genoeg krijgt het
door deze voorstelling juist betekenis.
Deze heimelijke liefde wordt, met zijn grote neus,
Cyrano's tragiek. Hij belooft de man van haar
dromen te beschermen en die belofte doet hij
gestand, zelfs meer dan dat. De mooie blonde jongen
op wie Roxanes oog is gevallen, is in wezen een
eenvoudige ziel, recht-toe recht-aan, die geen woord
poëzie uitzijn mond krijgt. Roxane houdt juistzo van
dichterlijkheid en Cyrano schrijft haar dan ook, on
der het voorwendsel dat het de woorden van haar
aanbedene zijn, brief op brief. Het mes snijdt aan
twee kanten: op deze manier kan hij uiting geven aan
zijn heftige gevoelens. Zijn liefde is zo diep dat hij
zijn geheim tot vlak voor zijn dood voor Roxane
verborgen houdt.
Maar tenslotte beseft zij dat zij in feite van twee
mannen heeft gehouden. Van de één om zijn uiterlijk,
van de ander om zijn geest, ziel zo men wil. Op de
vraag welk van de twee het belangrijkste is, geeft het
stuk geen antwoord. Dat is aan het publiek. Wel
neemt de~schrijver, Rostand, ons mee in een vier uur
durend verhaal dat zo spannend is als een
Amerikaanse film.
Gees Linnenbank laat ons als Cyrano lachen en
huilen tegelijk. Hij ontvangt me in zijn huis in een
Utrechtse voorstad tijdens een korte kerstvakantie.
Het is zo raar om het stuk zo'n tijd niet te
spelen. Voor mijn lijf is die rust wel goed, maar voor
m'jn rol niet. Ik vraag me zo nu en dan af of ik het nog
wel kan.' Die angst blijkt ongegrond als hij een paar
dagen later tijdens de Amsterdamse première de
sterren van de hemel speelt.
'k had nogal wat schroom om eraan te beginnen,
m de vertolking die Guus Hermes ooit liet zien,
hLh9h20'n H^e. 'k moet dan een duw in mijn rug
naarii ^aar die kreeg ik. Bovendien, als je kijkt
SDPa stukken uit de toneelliteratuur, Shake-
are, Tsjechov, het is natuurlijk onzin dat die
rollen aan één acteur vast zouden zitten. Wat dat
betreft durfde ik het wel aan. Het was een keus van
het gezelschap en die wilden ook dat ik Cyrano zou
gaan spelen. Dat is dan een grote steun. Ik loop niet
over van bescheidenheid, maar ook niet van het
tegendeel. Zelf vind ik het nooit zo fantastisch wat ik
doe. Maar £ls ik het niet kan, wie kan het dan wel?'
Linnenbank lacht hard. Dat zal hij nog vaker doen
tijdens ons gesprek. Soms denkt hij lang na, dan
weer schiet hij uit. Zijn vraag of hij voor de
bandrecorder duidelijk moet praten.lijkt dan ook een
grap.
'We waren het er snel over eens dat de oude vertaling
niet meer kon. Hij was wel goed, maar hier en daar
erg gedateerd. Bovendien drong het rijm zich erg op.
We geloofden dat een dichter dat moest doen en
gelukkig vonden we Gerrit Kouwenaar bereid. Een
week voordat de repetities begonnen, kwam hij met
het laatste bedrijf aan. Maar de kwaliteit van zijn
vertaling maakte dat volledig goed. Het is eigenlijk
één groot gedicht van vier uur, maar het boeit. Men
volgt het moeiteloos, dat merk je aan de zaal.'
'Deze rol heeft veel betekend voor de ontwikkeling
van mijn acteurschap. Ik heb er dingen door ontdekt.
Door de wijze van repeteren en het mondjesmaat
afkomen van de vertaling, was ik gedwongen snel te
werken. Ik moest snel dingen ontdekken en spelen,
wat heel ongebruikelijk is vooreen toneelstuk als dit.
Ik ben ook meteen begonnen de tekst te leren. Ik
voorzag dat de tekst niet op tijd af zou zijn. Op de
repetities heb ik dan ook consequent zonder boek in
mijn hand gewerkt. Ja, hoeconcipieerjezo'n rol? Op
de plee, op de fiets, overal. Je bent er eigenlijk
constant mee bezig. Je kunt repeteren wat je wilt,
maar het gebeurt in feite altijd op die ene repetitie en
wanneer dat zal zijn is onvoorspelbaar. Maar wat ik
zelden heb gehad, gebeurde nu. Veertien dagen
voordat we zouden gaan beginnen, keek ik de
vertaling in en ineens drong zich de hele emotionele
lijn van die man aan me op. En ik;dacht: dat hou ik
vast. Er stonden ook haast geen aantekeningen in
mijn script. Dat komt bij mij zo zelden voor, ik ben
altijd als de dood dingen te vergeten.
Cyrano is een man die altijd ir>-conflict leeft met zijn
omgeving, bovendien is hij lelijk en die twee dingen
zitten in elkaar verstrengeld. Hoe dat nou komt,
omdat hij zijn uiterlijk niet aanvaard heeft of zq, is
psychologisch gezwam over een romantisch gege
ven. Laat ik dus proberen dat te vermijden. In ieder
geval zit die man vol met wrok. Maar ook met
eenzaamheid. En hij is dan ook nog verliefd, dat is
een gevoel dat iedereen moet kennen. Maar het is
een soort adolescentenverliefdheid, je totaal ver
liezen. Kijk, zo'n gevoel, dat is zo langzamer
hand niet meer van mij. Ik ben een door de wol
geverfde rakker, maar ik herinner me het nog heel
goed. Eigenlijk zijn die gevoelens van vroeger zo
mooi, zo puur, zo onaangeraakt. En zo is ook de
liefde van Cyrano voor Roxane. Een liefde op
afstand. Maar oh god, wat is hij bang dat het zal
uitkomen. Dus zijn liefde groeit en groeit in het stuk.
En op momenten dat er een sprankje hoop is, dat er
een gesprek komt met zijn beminde, dan bouwt dat
op. Ja, eigenlijk is het een Amerikaanse film, maar
dat is ook precies het geniepige van het stuk. En als
hij dan denkt, oh ze houdt van mij, dan blijkt dat op
een misverstand te berusten. In taal is het zo mooi
opgebouwd, dat de emotie meteen bij eerste lezing
in mij sloeg. En dat heb ik vastgehouden en daarop
drijf ik nog steeds. Ik speel de rol vanuit dat gevoel
miTlfebruari 11
