tanoy
MECCANO
bordewijk
atoomsplitsingen
Openingstijden:
zondag
ma. t/m vrij.
zaterdag
boekhandel
WÊM
Advies
van uw
boekverkoper
Kees Fens
The gentle
art of
reading
Nijmegen1986 f8,00
kees fens
Behalve lezen is er niets mooier dan nog niet lezen. Bij
beide handelingen want ook niet-lezen is een intensieve
handeling gaat het om het mooiste wat er is: het boek.
Het misverstand is hardnekkig dat het boek er alleen is om
gelezen te worden. En dat vooral helemaal en zo snel
mogelijk. Lezen is het andere uiterste van dé
boekenkultuur; het ene is het pure verzamelen, een
hartstocht die ook door leesblinden beoefend zou kunnen
worden. Ergens ertussen, meer naar het een dan naar het
ander, begint wat ik zou willen noemen The gentle art of
reading', variant op de titel van een klein handboek voor
pijp- en sigarenrokers van Alfred H. Dunhill.
De kunst begint bij het boekenkopen. Er zijn barbaren
die telefonisch of schriftelijk boeken bestellen; er zijn
andere iets meer gecivilizeerden die maandelijks één of
enkele boeken kopen, als gold het mondvoorrraad. De
echte boekenkoper leeft op even verfijnde als onbereken
bare lusten. Er kunnen weken voorbijgaan dat zijn ziel in
rust is, en dan ineens is daar de onlust die hem naar de
boekwinkel drijft, waarbij de wetenschap dat er nog
tientallen boeken ongelezen liggen, krachteloos is. Geluk
koopt men niet per gros en verfijnde lusten leeft men niet
uit maar bespeelt men. In de boekwinkel moetje ook niet
zoeken maar vinden. Ineens ligt het daar, en de echte
liefhebber verliest dan zijn vrije wil. Het gevaar is niet
denkbeeldig dat de koper zijn geluk tracht te verdubbelen
of verdrievoudigen: hij gaat speuren langs planken en over
tafels. Dat moet ten strengste worden ontraden. Het geluk
kan zich ten tweeden male voordoen en het boek kan
opnieuw bezit van u nemen, maar vinden laat zich niet
dwingen. De goede koper verlaat met een verpakt visioen
de winkel; de hardnekkige met een kleine kater van
ontevredenheid; hij trachtte met veel kijken nog eens een
visioen te krijgen. Dat gewordt hem echter alleen middels
genade.
Er breken nu breekbare ogenblikken aan. Groot geluk
wordt vaak bereikt door uitstel.Wie thuisgekomen meteen
aan het lezen slaat, kan binnen enkele momenten een steen
door de spiegel krijgen: het boek valt tegen, het boek blijkt
bedrukt. Daarom dient begonnen met de vingeroefeningen
van het nog niet lezen. Subtiele bezigheid. De echte nog-
niet-lezer is een duidelijk herkenbare figuur. Hij houdt het
boek niet vast, doch laat het in de handen rusten, het zwak
omvattend, wetend dat de droom kwetsbaar is. Het nog niet
lezen doet men niet alleen met de ogen, maar ook met de
handen en een enkele onverfijnde zinnelijke figuur schuwt
gebruik van de neus niet.
jidlandtheater
srneuzen:
Hel van F. Bor-
swijk door Het Volk,
oensdag 1 april,
.00 uur.
Over Bordewijk schreef Michel van der Plas ooit:
'Aan een feilloos vermogen om te zien, op te merken
en het tot uitdrukking brengen, paarde hij een
uitputtende aandacht voor het materiaal van de taal.
Zijn observatievermogen is duidelijk even groot als
zijn verlangen zo verzorgd te schrijven als maar
mogelijk. Eenheid van inhoud en vorm vallen in het
werk van Bordewijk meteen op. Feilloos en trefzeker
drukken de woorden uit wat de geest uitgedrukt wil
zien.' 'Steeds geeft deze schrijver de lezer te denken,
zet hij ons aan tot peinzen, geeft hij ons stof voor een
gesprek. Men treft in zijn werk nogal eens kleine
gezelschappen in discussie bijeen. Eén van de
aanwezigen gaat de boventoon voeren, begint een
verhaal dat anderen in beroering brengt. Zij
herkennen dan vaak tenslotte zichzelf in het vertelde,
zonder het uit te spreken.'
De droom speelt daarin een grote rol. Dromen over
het onuitroeibare van het kwaad en het weerloze van
de mens. De lezer bevindt zich vaak in een
geheimzinnige onbekende fantasiewereld waarin hij
zich een angstige vreemde voelt. Een wereld waarin
het alledaagse uitgroeide tot extréme proporties.
Bordewijk stelt zijn taferelen voor met koele
nuchterheid. Hard en zakelijk. Tekenend mag een
zin uit het verhaal 'Een Huwelijksreis' zijn: 'Ik kijk
graag naar het ontzettende, zolang ik er maar niet bij
betrokken wordt.' Bordewijk staat in zijn werk een
uitzonderlijke zindelijkheid en zelftucht voor. De
voorliefde in zijn werk voor orde en strengheid
leverde hem later de kwalificatie 'fascist' op. Zijn stijl
van schrijven die van 'schools'.
Grotere bekendheid kreeg Bordewijk pas in de jaren
dertig met de romans Blokken, Knorrende Beesten
en Bint die een experimenteel karakter droegen.
Daarmee karakteriseerde Bordewijk zich bij het
grote publiek als een buitenissige, moeilijke en
zware schrijver. Vooral ook als een schrijver die een
nieuw taalgebruik introduceerde. Volgens Michel
van der Plas een 'voorstellingswijze, een rattenvan-
vertentie
CAFÉ
DAMPLEIN 27
MIDDELBURG
14.00-01.00 uur
11.00-01.00 uur
11.00-02.00 uur
ger-methode die bij een harde, zakelijke eeuw past
bij chroom, staal, beton, schrijfmachines, D-treinen
efficiency en bij het uiterste van atoomsplitsingen'
Als reactie op de weelderige stijl van de impressio
nisten ontstond de nieuwe zakelijkheid. Een
denkbeeld uit de architectuur. Deze stroming
ontdeed gebouwen van onnodige versieringen. Als
enige eis gold het functionele. In de literatuur staat
deze term voor een strakke, harde stijl waarin het
gevoel een ondergeschikte rol speelt. Deze stijl
bestaat voornamelijk uit korte hamerende zinnen.
Volgens deskundigen behoort Bordewijk tot deze
stroming.
Bordewijk schreef echter al volgens die kenmerken
nog voordat de term nieuwe zakelijkheid bestond.
Taal en structuur van Bordewijk zijn beschrijvend en
dus romantisch. Desondanks schrijft Bordewijk
minder beeldend en lyrisch. Wel architectonisch en
beklemmend. Zijn romantiek schept een eigen
realiteit. Hij geeft niet natuurgetrouw de werkelijk
heid van de moderne maatschappij weer. Hij maakt
het tot de beleving van een eigen werkelijkheid,
ontstaan uit de botsing tussen een fantastische
verbeelding en het innerlijke bewustzijn. Met zijn ene
been staat Bordewijk tussen pessimisme en scepsis,
met zijn andere in de fascinatie voor de magische en
onmetelijke chaos van de wereld. En die ontbindt
zich omgekeerd evenredig aan de versnelling van de
vooruitgang. Deze spanning van romantische
oorsprong vormt de kern van Bordewijks schrijver
schap. Geleidelijk aan ontwikkelde zich daaruit de
drang tot het bedwingen van de chaos en de
aantrekkingskracht tot het ordenen van de werke
lijkheid in de fantasie. Al schrijvend verweerde hij
zich steeds meer tegen de angst die hem
terroriseerde.
De officiële nieuwe zakelijkheid bestaat voorname
lijk uit een constructivistisch proces. Men past dat
toe op een concrete en vrij voor de hand liggende
materie. De zichtbare verschijnselen van de moder
ne technologische en architectonische maatschap
pij. De constructie symboliseert daarin doorlopend
de structuur. Bij Bordewijk staat de romantische
visie bovenal voor paniek. Niet door de verschij
ningsvormen zelf van de werkelijkheid maar door de
psychische en geestelijke perspectieven ervan. De
combinatie van fantasie en schijnbare nuchterheid
lijkt een paradox. De nuchterheid is bij Bordewijk
inderdaad schijnbaar. Een bewust gekozen functio
nele afstandelijkheid. Waarmee hij zich tegen alles
wat hem kan bedriegen afweert. Zich ook verweert
tegen de status van het schrijverschap. Want willens
en wetens ondermijnt Bordewijk de kracht van zijn
verhalen en maakte het meer dan eens tot een
parodie op wat hij eigenlijk wilde vertellen. En meer
dan eens ontkracht hij een zorgvuldig opgebouwde
spanning met een flauwe grap. Ferdinand Bordewijk,
de getormenteerde mens.
Maar ondanks dat het werk van Ferdinand Bordewijk
weinig vrolijkheid biedt, voelden velen er zich door
de jaren heen door aangetrokken. In 1971 bracht de
televisie een bewerking van zijn roman Karakter. De
componist Cornelis de Bondt ontleende aan de
roman Bint de titel en de inhoud vooreen compositie
die hij voor het ensemble Hoketus schreef. Nog
steeds verschijnen er in kranten en tijdschriften
artikelen over het leven en werk van Bordewijk. De
belangstelling voor Bordewijk neemt langzaam aan
toe. Ondermeer door een integrale heruitgave die
enkele jaren geleden terug verscheen van alles wat
hij ooit schreef. Zo nam ook toneelgezelchap Het
Volk de roman Bint onderhanden. Bordewijk blijft
ook vandaag de dag nog steeds aan het woord.
0
The gentle art of reading
bevat een viertal teksten
die eerder gepubliceerd
werden in het Belgische
dagblad 'De Standaard',
waarin Kees Fens in de
jaren 1972-1981 wekelijks
een column verzorgde.
Kees Fens en een niet
alledaagse omgang met
boeken. Hoe een boek te
kopen, te lezen of juist niet
te lezen. Waarom een boek
bestellen. Hoe je een boek
vasthoudt.
'Elk huis dient één afgeslo
ten kamertje te hebben: de
bibliotheek. En het zou het
mooiste zijn wanneer bij
het overlijden van de be
zitter ervan de boeken
ineens onzichtbaar wor
den; hij verdwijnt en de
spiegel valt tegelijk in
scherven.'
