'IN MIJN VAKGEBIED IS SPRAKE
VAN ESTHETISCH TERRORISME'
'Voor een halve ton krijg ik
een belangrijk deel van de
avant-garde over de vloer'
festival nieuwe muziek
elisabeth chojnacka
opzet van het Koor Nieuwe Muziek. Volgens dirigent
Huub Kerstens levert het werken met het Nederlands
Kamerkoor en het Omroepkoor alleen maar proble
men en frustraties op. Techniek en een professionele
houding ten aanzien van eigentijds werk ontbreken
nagenoeg, om van enthousiasme maar te zwijgen.
Kerstens is nu bezig met een wervingsactie en andere
voorbereidingen, zodat het Koor Nieuwe Muziek tij
dens het komende festival ten doop kan worden
gehouden.'
'Met betrekking tot deze initiatieven en het tienjarig
bestaan in het algemeen, heb ik bij provinciale staten
een lichte verhoging van het festivalbudget aange
kaart. Daar kwam dus niets van in. Het budget blijft bij
het oude: voor anderhalve ton drie weken eigentijdse
muziek, premières, lezingen, workshops, installaties,
exposities en ontvangsten. Alleen buitenlanders knip
peren met hun ogen wanneer ze dit horen. In Zeeland
vinden de subsidiënten het al duur genoeg, zelfs als ze
horen dat van het budget tweederde opgaat aan vaste
kosten. Voor een halve ton krijg ik een belangrijk deel
van de internationale avant-garde over de vloer! In
komsten van radio-zijde zijn gering. Er is enige belang
stelling.,'
'En samenwerking met het Holland Festival wordt door
Ad 's-Gravezande afgehouden, omdat hij eigentijdse
muziek niet spectaculair genoeg vindt. Hij wil wel
promeurs van wereldniveau, die heb ik aangeboden,
maar hij wil óók de garantie van volle zalen. Ik vind zo'n
houding onbegrijpelijk, vooral wanneer je bedenkt, dat
het Festival Nieuwe Muziek de bakermat is geweest
van vele ideeën, die vervolgens doorwerken in de
programmering van het Holland Festival.'
'De festivalprogrammering is opgebouwd rond grote
en eigenwijze componisten en musici van deze tijd. Op
19 juni beginnen we met het Orgella Kwartet, dat
achthandig, op twee vleugels, een stuk in première
brengt van Frangois-Bernard Mèche, ex-student van
Messiaen en specialist in gemengde compositietech
nieken. Daarna doet Shelley Hirsch een uitgebreide,
vocale performance. Vervolgens haal ik met het Gijs-
brecht van Aemstel Kwartet de Belgische componist
Karei Goeyvaerts even binnen en komen in het Japan
se ensemble Sound Space Ark, van het pianofeno
meen Aki Takahashi, de twee grootste Japanners van
de eigentijdse muziek, Takemitsu en Ishii aan bod.
Grote Italianen als Scelsi worden gespeeld door het
Nederlands Blazers Ensemble.'
'Op 28 juni vindt de Jan Boerman-dag plaats. Dat
betekent de presentatie van alle stukken die hij de
laatste vijf jaar gemaakt heefty. Daardoor rkijg je
eindelijk kijk op de beste Nederlandse componist van
electronische muziek, die overigens ook akoestisch uit
te voeren muziek schrijft. Boermans werk is, behalve
één keer op Nedeland C, zelden gepresenteerd. Daar
voor was bijvoorbeeld geen enkel koor in Nederland te
porren, dus komt nu het Koor Nieuwe Muziek in het
geweer, dat onder de 80.000 zangers in Nederland
ongetwijfeld enkele gevoelige snaren zal blootleggen.
Begin juli is er een Per Norgard-dag en speelt het trio
van Aki Takahashi onder meerde wereldpremière van
een stuk dat de Amerikaan Morton Feldman speciaal
voor dit festival geschreven heeft.'
'Er is in Frankrijk behalve het terugdraaien van subsi
dies door een rechtse cultuurminister veel aan dehand
op muziekgebied. Het grootste genie van de compo
nisten in Parijs is nog altijd Xenakis. Diens werk is
echter zó complex, dat Nederlandse koren en orkesten
zich er niet aan wagen, ook het ASKO niet. Bij balletten
hoor je Xenakis' muziek alleen op band en tijdens
Franse festivals in Nederland wordt net gedaan of hij
helemaal niet bestaat. Dus zit in dit festival ook een
Xenakis-dag, waarop een compositie-opdracht, van
ons aan Xenakis, gestalte zal krijgen. Het stuk, Gorée,
genoemd naar een Grieks eiland, zal worden gespeeld
door claveciniste Elisabeth Chojnacka en leden van
het Xenakis Ensemble. In deze wereldpremière is
voorlopig geen omroep in Nederland geïnteresseerd.'
'De apotheose wordt verzorgd door het Kronos Strijk
kwartet uit Californië, dat uniek is, onder meer door het
repertoire waar het zich aan waagt. Alle Amerikaanse
avant-gardisten staan op de speellijst, inclusief Philip
Glass en Terry Riley. Van Feldman gaat een 90
minuten durend stuk in première en en passant wordt
nog een werk van het Duitse talent Wolfgang Rihm in
een eerste uitvoering gepresenteerd. In twee avonden
krijg je een bijna volledig overzicht van de Amerikaan
se literatuur voor strijkkwartet, inclusief minimal
music. Het gëimproviseerde muziekgedeelte concen
treert zich dit jaar rond gitarist Jan Kuiper, die vorig
jaar de Podiumprijs won en nu in drie formaties,
inclusief de band Future Shock optreedt.'
Elisabeth Chojnacka
speelt vrijdag 4 juli,
21.00 uur. Centrum
Nieuwe Muziek
'In Warschau vroeg iemand mij toevallig of ik een keer
een stuk op een clavecimbel wilde spelen. Dat heb ik
toen gewoon gedaan, al was ik me totaal niet bewust
van de verschillen die tussen de piano en de clavecim
bel bestaan. Ik maakte dus mijn pianostudie af en ging
naar Parijs, omdat ik serieus clavecimbel wilde leren
spelen, in een stad waar de clavecimbeltraditie echt
leeft. Ik ontmoette een fantastische lerares, Aimée van
de Wiele, dat was overigens een Belgische. Zij maakte
mij duidelijk dat de clavecimbel een totaal ander
instrument is, waar een heel eigen motoriek en expres
sie voor nodig is.'
'Ik kon dus helemaal opnieuw beginnen, met dagelijks
oefenen, ik voelde me net een klein meisje. Later
ontdekte ik dat er wel veel musici zijn die clavecimbel
spelen, maar bijna niemand speelde eigentijds werk.
Musici en publiek zijn vaak zo conservatief, die houden
niet van nieuwe muziek, laat staan van de clavecimbel.
Ze voelen zich geprovoceerd dooreen nieuwe aanpak,
een andere sonoriteit. Ze zijn zo geconditioneerd, door
het tonale systeem, door hun muzikale omgeving. Mijn
hoop is gericht op het jonge publiek, dat is soms nog
wel nieuwsgierig. Maar n het algemeen bevindt de
eigentijdse muziek zich in een ghetto en ik ben me
ervan bewust dat hetzelfde voor andere eigentijdse
kunst geldt.'
'Zeer veel mensen vinden dat de clavecimbel een
instrument is dat tot de barok behoort, musici incluis.
8
zomer
Elisabeth Chojnacka
Toen ik met eigentijdse muziek begon schrok één van
mij leraren zich wild, die vond 't verschrikkelijk: Elisa
beth, jij zult nooit meer Bach kunnen spelen! Voor
echte muziek was ik verloren! De nieuwe esthetische
tendens is 'de historische authenticiteit'. Dat betekient,
dat je op een historisch instrument moet spelen. Wel,
wat je hier ziet is alles behalve een historisch instru
ment. Het is splinternieuw, voilé, met pedalen en al. Die
zitten niet op die oude dingen. Mijn eigen esthetiek is
dat ik muziek speel, en dat gaat heel goed op mijn
moderne instrument, ik ben niet op zoek naar histori
sche reconstructies. Ik bestudeer wel de juiste inter
pretatie van, bijvoorbeeld, een oud stuk, maar ik kan
het onmogelijk spelen zoals dat in de zeventiende
eeuw ging. Ik leef in een heel andere periode met een
heel andere erfenis.'
'Al dat oeverloze gediscussieer over historische au
thenticiteit begon overigens met Gustav Leonhardt,
dat is een echte paus. Wat is die man intolerant! Zijn
manier is de enige manier om oude muziek te spelen,
er is maar één waarheid. Dat is volgens mij zeer
schadelijk voor de ontwikkeling van muziek. Alle
andere musici spelen zoals Leonhardt, van zijn evan
gelie mag niet worden afgeweken. Wanneer ze elkaar
tegenkomen, vragen ze niet wat je speelt maar op wat
voor een instrument. Ik besta voor hen niet, eenvoudig
omdat ik op zo'n modern ding speel. Er is in mijn
vakgebied sprake van esthetisch terrorisme. Laten we
er maar gauw over ophouden.'
'Ik ben zeer nieuwsgierig, naar alles, niet alleen naar
muziek. Ik zou ook graag alles van alles willen weten,
dat klinkt natuurlijk vreselijk utopisch, maar goed. In
Warschau ging ik vaak naar concerten van eigentijdse
muziek en hier in Parijs deed ik hetzelfde. Zo ongeveer
in '68 maakte ik kennis met componisten en musici die
eigentijdse muziek speelden. Die vroegen of ik mee
wilde doen. Daar schrok ik nogal van, maar ik vond 't
zeker een nieuwe ervaring. Of ik die muziek nou altijd
even mooi vond was een andere kwestie. Het werkte
fantastisch, het was echt spannend want je wordt wel
even getest. Dat werd mijn nieuwe school, ik heb
ontzettend veel geleerd, ik ontmoette de beste musici
van Parijs, allemaal in eigentijdse muziek gespeciali
seerd.'
'Ik begreep dat er een repertoire van nieuwe muziek
bestond en bedacht dat er ook wel eigentijdse solo
stukken voor clavecimbel moesten bestaan. Ik moet nu
eens wat over Antoinette Fische vertellen, want zij was
de vrouw die zo gëinteresseerd was in eigentijdse
muziek voor clavecimbel dat ze componisten opdrach
ten gaf die te schrijven. Zij heeft zo natuurlijk een zeer
belangrijke rol in mijn leven tot nu toe vervuld. Hoelwel
ik me ervan bewust ben dat de clavecimbel geen
instrument van deze eeuw is, heb, ik toch de overtui
ging dat je op een moderne versie eigentijdse muziek
kunt spelen. De klank is zeer direct, kraakhelder, je
kunt er mijns inziens nauwelijks romantisch opspelen,
het is bijna een slagwerk. Je^kunt het als een ritme
instrument zien, maar ook aTs een instrument met
enorme mogelijkheden wat klankkleur betreft. Het kan
lyrisch klinken, intiem abstract, mechanisch, koel,
maar ook gepassioneerd, scherp. Het is een volkomen
uniek instrument, het is eigenlijk een klein orkest en
dat laatste schijnt vooral de fantasie van steeds meer
componisten te prikkelen, want er wordt meer en meer
voor het instrument geschreven.'
'Ik speel vaak met een versterkt geluid. Waarom niet?
De zalen waarin ik speel zijn vaak veel te groot voor
clavecimbel en ik maak me zoals gezegd niet al te veel
zorgen over het 'historisch juiste geluid'. Maar het is
ook zo dat componisten voor versterkte clavecimbel
schrijven, omdat ze bepaalde klanken voorzien die niet
zonder versterking kunnen worden g eproduceerd.'
'In Middelburg speel ik steeds zo veel mogelijk nieuw
repertoire. Met name Xenakis heeft fantastische stuk
ken voor clavecimbel geschreven. Hij heeft een keer
een compositie gemaakt voor de slagwerkgroep Per
cussions de Strasbourg. Dat was zo goed, dat ik erop
aandrong dat hij ook voor mij zou schrijven. Als
modern bespeler van de clavecimbel ben je in feite een
verdediger van nieuwe muziek. Speel ik die niet goed,
dan zeggen de mensen déér niets van, ze constateren
alleen op hun manier dat de muziek niet deugt. Het is
dus mijn dure plicht zeer goed te spelen.'
zomer 9
