'MUZIEK IS NIET TE LEREN.
LATEN WE HET DAAROVER
EENS ZIJN'
Een dag van het Festival Nieuwe
Muziek zal gewijd zijn aan de met
eiectronica geproduceerde geluiden
van de Haagse conservatorium
docent Jan Boerman.
Het electronische medium vindt hij
één van de middelen om tot goede
muziek te komen, zeker niet de beste.
'Een orkest kan dat zelfs veel beter,
maar beduidend langzamer.'
Boerman over de electronische
muziek, componeren, de computer en
het draaien van geluidsbanden bij
wijze van concert.
'muziek uit een computer
vind ik niet relevant'
In het algemeen heeft men
weinig benul van wat
componeren nu eigenlijk is.
ZZfestival nieuwe muziek
Arie Deurloo
10
componist jan boerman
'Waarom ik me voor electronische muziek interes
seer kan ik eigenlijk niet uitleggen. Ik denk daar nooit
zo over na. Eerlijk gezegd interesseert muziek me
niet zo erg. Zoals ik me ook niet zo érg interesseer
voor andere dingen die m'n belangstelling trekken.
Over een voorkeur voor het electronische medium
kun je ook niet spreken. Ik gebruik het alleen als één
van de middelen om datgene te bereiken wat ik wil.
En dat is goeie muziek. Eiectronica biedt zeker niet
de beste manier daarvoor. Een orkest kan dat zelfs
veel beter, maar beduidend langzamer.
Bij electronische muziek kun je je niet aan het feit
onttrekken dat veel mensen het als een elitaire
kunstvorm beschouwen. Dat gegeven wijkt overi
gens in niets af van wat voor de instrumentale muziek
geldt. Want goed beschouwd is alle muziek elitair.
Zelfs de popmuziek waarin de eiectronica heel sterk
doordrong. Maar dan praat je over een muzieksoort
die op een heel andere manier tewerk gaat. Zelf werk
ik hoofdzakelijk met de analoge electronische mu-
ziekstudio. Ik werk met toongeneratoren en andere
klankapparatuur die handbediening vereisen. Al
sinds 1959 dus nu zo'n vijfentwintig jaar. Met de
computer deed ik tot nu toe nauwelijks ervaring op.
Ik geloof overigens niet dat er zo'n groot verschil zit
tussen electronische muziek uit een analoge studio
of uit een computer. In beide methoden draait het om
zomer
de luidspreker die de muziek uiteindelijk voorstelt.
Alles komt neer op het eindresultaat. Dat niet werken
met de computer heeft niet te maken met een afkeer
van dat apparaat. Tot nu toe vond ik gewoonweg de
tijd niet om me de betreffende technieken eigen te
maken. Wil je er op een afdoende manier mee om
Kunnen gaan dan moet je je in die ingewikkelde
patronen die het werken met de computer met zich
meebrengt verdiepen. En dat lijkt me eigenlijk nu
nog weinig zinvol. Die hele computertechniek staat
nog in de kinderschoenen. Er zal nog zoveel in
veranderen wat de kennis erover die er op dit
moment bestaat overbodig maakt.
Muziek uit een computer, zo dat bestaat, zie ik niet
als relevant. De voorbeelden die ik daarvan hoorde,
klonken me niet erg boeiend in de oren. Er houden
zich vandaag de dag nog te weinig musici met de
computer bezig. Althans geen mensen die voldoen
de van muziek afweten. Hetgeen ze met die compAi-
ter doen, zie ik als spelevaren. Ze halen er een
melodietje uit dat wel aardig overkomt maar verder
toch weinig zegt. Niet dat ik daarmee zeg dat het
nergens toe leidt. Maar muziek uit een computer
blijft vooralsnog beperkt tot de buitenkant. Daarbij,
het is ook zo'n term die weinig duidelijk maakt.
Computermuziek, wat moet ik me daarbij voorstel
len? Desalniettemin zal het componeren met de
computer in de komende tijd zeker toenemen al
verandert de muziek als geheel er niet door. Denk ik
want ik weet natuurlijk niet in welke richting het
ontwikkelen zal.
Zeker weet ik wel dat het niet zo zal zijn dat je op een
knop drukt en dat er dan een stuk mooie muziek
klinkt en wanneer je op een ander knopje drukt dat er
een nog beter stuk muziek komt. Het lijkt me heel
vervelend zo. Componeren moet een leuke bezig
heid blijven en het grootste deel daarvan blijft
voorbehouden aan het schrijven van stukken voor
instrumenten. De belangrijkste dingen blijven. Voor
sommigen mag dat ouderwets heten maar achter die
uitspraak zet ik toch een vraagteken. Dat zou bete
kenen dat lopen ouderwetser is dan in een vliegtuig
stappen. Toch een weinig realistisch standpunt. Die
gedachten hou ik ook mijn studenten voor aan het
Haags conservatorium waar ik compositielessen
geef.
Niet dat ik iemand componeren leer. Want dat kun je
niet leren. Dat zit al in je. Alleen bereiken mensen
hun einddoel vaak langst de meest vreemde omwe
gen. Als leraar kun je die tijd verkorten. Muziek is niet
te leren. Laten we het daarover eens zijn. De ont
wikkeling van die gave vereist echter wel studie.
Een zeer klein deel van de mensen schijnt het uit
zichzelf te kunnen. Iets wat ik me overigens sterk
afvraag. Want ook de hele groten uit de muziek die
het schijnbaar heel gemakkelijk konden, moesten
daarvoor heel hard werken.
Wat het publiek van mij kan horen in Middelburg
tijdens het Festival Nieuwe Muziek weet ik nog niet.
Ik ben daar nog niet helemaal uit. Wel heb ik
begrepen dat er een hele dag aan mijn muziek wordt
gewijd. Twee stukken wil ik in elk geval voorstellen.
Ontketenen voor twee slagwerkers en geluidsband
en De Sleutel voor groot en klein koor, koperensem
ble en geluidsbanden. Laat de opzet het toe dan wil ik
nog wat electronische werken voorstellen. Het ver-
haall gaat dat veel mensen een zekere afkeer hebben
van het draaien van geluidsbanden als concert. Dat
zou te steriel zijn, te weinig aansprekelijk, kortom te
kaal. Daar zit wel iets van waarheid in. Daarbij moet
ik echter wel opmerken dat daar toch ook wat
gewoontevorming aan ten grondslag ligt.
Men is gewend aan het eenrichtingsverkeer in een
concertzaal. Het podium met musici die men iets
uitvoeren ziet, de hele entourage die daarbij hoort.
Dat maakt in de ogen van velen een concert. Alles
wat daarvan afwijkt, heet meteen 'niet goed'. Zoals
men aan het begin van deze eeuw ook de auto
vreemd vond, omdat er geen paard voor stond. Maar
ook dat wende. Ik ben het er wel mee eens dat het
spelen van geluidsbanden tijdens een voorstelling
van electronische muziek geen echte representatie
biedt. Toch denk ik dat een dergelijk probleem zich
in de loop van de tijd wel oplost. Wel oplossen moet,
want het publiek is nu eenmaal gewend te kijken.
Echter, aan de andere kant, hoe ervaart men dan het
draaien van platen? Want ook dan ziet niemand wat
er met het spelen van de muziek samenhangt. En er
worden meer platen gedraaid dan concerten be
zocht. Daar schijnt dat probleem dus niet te spelen.
Ik begrijp wel waar de schoen wringt. Een concert
wekt een bepaald verwachtingspatroon. Men komt in
een zaal en verwacht daar dan ook iets te zien. En bij
electronische muziek op banden gebeurt dat nu juist
niet. Daar vindt geen interpretatie plaats. Muziek in
een zaal hangt nu eenmaal samen met een uitvoer
der.
Sommige componisten van electronische muziek
probeerden dat probleem van niets zien op te lossen
door middel van het vertonen van films of dia's. Maar
juist dat lijkt mij de meest slechte oplossing. Want
het visuele overheerst het auditieve. Anders gezegd:
het leidt de aandacht af. Ik vind het eerlijk gezegd
een smoes wanneer iemand zegt dat beelden de
aandacht voor het geluid versterken. Het is zeker zo
dat dia's meer nog dan film bijdragen aan het
duidelijk maken waarom het in de muziek gaat. Maar
nooit kun je om het gegeven heen dat de muziek dan
achtergrond wordt en in het uiterste geval zelfs
stoort.
Eigenlijk vind ik dit een moeilijke materie om over te
praten. Meestal geeft iemand er een totaal foute
uitwerking van, de reden dat ik me nogal terughou
dend opstel in dit gesprek. Velen luisteren met een
populaire opvatting over wat electronische muziek
nu eigenlijk is. En mijn uitspraken worden daaraan
aangepast. Ook wanneer ze dan het tegenoverge
stelde presenteren. Dat geldt overigens niet alleen
voor eiectronische muziek. In het algemeen heeft
men weinig benul van wat componeren nu eigenlijk
is. Men gaat van vooronderstellingen uit. Niet iets
wat uitsluitend op rekening van buitenstaanders
komt. Laten we wel zijn. Dat verkeerde begrip kwe
ken zeker ook de vakidioten die niet begrijpen dat
iemand die niet op hun terrein thuis is er niets van
begrijpt omdat niemand het hem goed uitlegt. Daar
om ben ik heel benieuwd naar wat u met deze
informatie maakt.'
zaterdag 28 juni: Jar
Boerman Dag in de
Oostkerk met koor
Nieuwe Muziek, Am
sterdams Universi
teitskoor, Neder
lands Studentenkooi
en solisten van het
Xenakis Ensemble,
slagwerkgroep Den
Haag, pianoduo
Bouwhuis en Van
Zeeland, video.
En lezing door Jan
Boerman. Gespeeld
worden composities
van Boerman, Kers-
tens, Breuker en An
driessen.
Aanvang 20.00 uur.
zomer 11
