DEZE MAAND
IN MIDDELBURG:
Albert Kok schreef recensies van drie
films die in december in de Middel
burgse theaters Meccano en Electro te
zien zijn: Heartburn, Death of a
salesman en Camorra.
Flodder van Dick Maas is nog niet in
première gegaan. Toch een
voorspelling: het wordt de meest
bezochte film van dit seizoen.
heartburn/death of a salesman/camorra/flodder
Albert Kok
De huwelijksperikelen van een
Watergate-journalist en een
New York Post-columniste
heartburn/death of a salesman/camorra/flodder
Millers Handelsreiziger
Hoerenleed en effectbejag in
Lina Wertmüllers Camorra
feryl Streep in
Naar het schijnt heeft Watergate-journalist Carl
Bernstein na de val van Nixon de hem ten deel
gevallen roem maar matig verteerd. Hij raakte aan de
fles verslingerd, liet zich gulzig op allerlei parties
onthalen en zag zijn huwelijk stranden, toen zijn
vrouw hem met een minnares betrapte. Daarbij trof
Bernstein het niet dat zijn echtgenote niemand
minder was dan Nora Ephron, columniste van de
New York Post, die er een gewoonte van had
gemaakt om haar persoonlijke belevenissen uitge
breid tot publiek leesvoer te transformeren.
Haar leven met Bernstein inspireerde de columniste
zelfs tot het schrijven van een roman: Heartburn. Het
boek stond 27 weken lang genoteerd op de bestsel
lerslijst van de New York Times. Vervolgens maakte
Nora Ephron van haar roman een scenarioversie die
ze aan Mike Nichols toestuurde. Ze kende de vooral
aan het einde van de jaren zestig succesvolle
regisseur (Who's afraid of Virginia Woolf, The
Graduate) nog van Silkwood, waarvoor ze eveneens
het papieren concept leverde. Op advies van Nichols
24 december
werd de rol van Bernstein (voor wie het zich niet
meer precies herinnert: het door Dustin Hoffman
gespeelde personage in All the President's Men)
verder uitgediept dan in de egocentrisch geschreven
biografie van Nora Ephron het geval was. En verder
is het in de film niet Nora Ephron maar Bernstein die
alle huwelijksperikelen aan de grote klok hangt.
Alles bij elkaar bood het scenario voor Heartburn,
zoals in navolging van het boek de film is gaan heten,
ook na zulke aanpassingen nog altijd weinig per
spectief op meer dan alleen een enorme lap dialo
gen. Aantrekkelijke locaties en verrassende ontkno
pingen telt het verhaal niet. Compensatie moet nu
komen van twee sterk tot de verbeelding sprekende
acteurs: Meryl Streep en Jack Nicholson. En gezegd
moet worden dat dankzij beider uitstraling de film
meer is geworden dan een verplicht toneelstukje.
Ze ontmoeten elkaar op een bruiloftsfeestje. Aan de
blikken die ze elkaar daar toewerpen isteziendathet
niet lang zal duren voordat ze zelf ook getrouwd
zullen zijn. Maar zoals een Amerikaans criticus al
heeft opgemerkt: een filmmaker die een vrouw laat
trouwen met Jack Nicholson, loopt daarmee feitelijk
al op een echtscheiding vooruit, inderdaad zijn ook
in Heartburn alle cliché's op de spreekwoordelijke
'brave huisvader' Nicholson vreemd. Wat voor zijn
vrouw als een donderslag bij heldere hemel komt -
het feit dat hij er een vriendinnetje op na houdt - zal
iedereen in de bioscoop dan ook van ver zien'
aankomen. De overtuigingskracht in het spel van
Meryl Streep en in mindere mate van Nicholson,
alsmede de onderhuidse spanning in de tekst - met
personages die op cruciale momenten altijd nèt iets
anders zeggen dan ze bedoelen - moeten de film
redden.
En voor zover er in deze romantic comedy toch nog
van enige verrassende ontwikkeling sprake is, ge
beurt dat half verscholen in de marge van het
verhaal. Bijvoorbeeld in scènes tussen Meryl Streep
en een collega op haar werk. Ze heeft die man hoog
zitten, maar dan als vriend en niet als minnaar. Van
een verwachte romance komt het niet.
Wie voor zulke subtiel behandelde details niet
gevoelig is, zal aan Heartburn weinig plezier beleven.
Wat dat betreft is Heartburn net zo goed of zo slecht
als vorig jaar het door Meryl Streep en Robert de Niro
gedragen Falling in Love.
Nog zo'n film waarin het louter aan de acteerpresta-
ties is te danken dat de voorstelling genietbaar blijft,
is Death of a Salesman, met Dustin Hoffman in een
glansrol. Toen Hoffman aan het einde van de jaren
zestig als filmacteur doorbrak (The Graduate, Mid
night Cowboy) leek het met zijn toneelaspiraties
verder wel gedaan. Twee jaar geleden stond hij
echter vrij plotseling toch weer in het theater op de
planken; en wel als Willy Loman, de titelpersoon in
Arthur millers Dood van een Handelsreiziger.
De uit 1949 stammende tragedie gaat over een
handelsreiziger die na veertig jaar trouwe dienst
door zijn firma aan de dijk wordt gezet. Tijdens een
broeierige zomernacht loopt hij te malen over zijn
loopbaan, een broer die het gemaakt heeft en twee
zoons die het ook vast nog ver zulen schoppen. Want
ze zijn zo aardig. En als handelsreiziger weet Willy
Loman hoe belangrijk het is om aardig gevonden te
worden.
Door tegenover familie en bekenden met verhalen
over zijn fantastische verkoopresultaten te pochen,
probeert Loman zijn gevoel voor eigenwaarde te
bewaren. In het zicht van zijn pensioen dwingen de
omstandigheden hem echter om de bepaald minder
florisante realiteit onder ogen te zien. Achter de
facade van geveinsd succes schuilt de tragiek van
hard werken voor een karig loon en een leven vol
valse toekomstverwachtingen.
De maatschappij zoals Miller die kort na de Tweede
Wereldoorlog schetste, waarin een diep geworteld
arbeidsethos gekoppeld was aan een allesoverheer
send streven naar succes, kennen we gelukkig niet
meer in die mate. dat maakt het begrijpelijk dat
Volker Schlöndorff er voor heeft gekozen om het
verhaal nadrukkelijk te plaatsen in de tijd waarin het
door Miller is geschreven. Een bruin- en grijskleurige
zweem over de beelden illustreert ten overvloede dat
we te maken hebben met een periode die ruim achter
ons ligt.
Evenals echter in Schlöndorffs vorige literatuur
bewerking, Un Amour de Swan, van Marcel Proust,
heeft de Duitse filmmaker de tragedie van Miller naar
mijn smaak met overdreven respect behandeld.
Schlöndorff waagt nergens zoiets als een poging om
de film van het oorspronkelijke toneelstuk los te
weken. Wat dat aangaat heb je tijdens de voorstelli ng
eerder het gevoel naar een registratie te kijken dan
naar een transformatie.
De enige verdienste van Schlöndorff in zijn eerste
Amerikaanse productie is dat hij de subtiele vertol
king van Willy Loman door Dustin Hoffman voor de
eeuwigheid heeft bewaard. Met ogenschijnlijk ge
mak is Hoffman als gevorderde veertiger in de huid
van de 63-jarige Loman gekropen; daarbij uitstekend
geholpen door de make-up afdeling, die hem voor
zien heeft van een enigszins pokdalige huid en een
uitgedunde, grijze haardos.
Lina Wertmüller bereikte haar grootste publiek in de
jaren zeventig, met films als De Verleiding van Mimi
de Bankwerker, Liefde en Anarchie en Seven Beau
ties. Na die tijd zat de inmiddels 58-jarige cineaste
ook bepaald niet stil, maar kregen haar rolprenten
buiten Italië nauwelijks nog vertoningskansen. Naar
verluidt echter bleef ze dapper doorgaan met het
uitproberen van verschillende genres, voor filmver
halen die onveranderlijk kruisbestuivingen vormden
van politiek, sex en liefde.
Met haar nieuwste film oogstte yVertmüller begin dit
jaar op het festival van Berlijn een sterk verdeelde
waardering. De klappers en boe-roepers moeten
elkaar aardig in evenwicht hebben gehouden. Ik zou
me bij de laatst/categorie willen aansluiten, want
meer dan een onbevredigende, raadselachtige
smartlap is Camorra naar mijn smaak niet geworden.
Oorspronkelijk luidt de titel overigens anders, en
wel: Un complicato intrigo di donne, vicoli e delitti.
Zonder cursus Italiaans komt geen mens daar wijs
uit natuurlijk, vandaar dat de film met het oog op de'
export Camorra is gaan heten. Maar op zich dekt die
eerste titel de lading wel beter. 'Een ingewikkeld
verhaal over vrouwen, streepjes en misdaad' is het
namelijk inderdaad geworden. Devlottervan de tong
rollende titel Camorra verwijst nu alleen nog naar de
misdaad; het is de naam van een criminele organisa
tie in Napels, de stad waar het filmverhaal zich
afspeelt.
Wertmüller brengt tegen een smoezelig stadsdecor
een gezelschap samen van inwoners die op het
eerste gezicht weinig met elkaar gemeen hebben:
een ex-hoer, een blinde man, een smeris, een zanger,
een Maffia-hoofd en een danser. Stuk voor stuk
blijken ze in hun omgeving geplaagd te worden door
een mysterieuze reeks moorden. Zowel de getergde
personen op het doek als als het publiek in de zaal
