li
mentaliteit
vangnet
niet populair
goddelijke nutteloosheid
Wies de Bles: 'De BKR had moeten worden omge
turnd in een regeling, die het mogelijk maakt dat de
kunstenaars kunnen blijven werken. Er is geen
politieke partij die zoiets biedt, op de CPN na. De
PvdA ook niet. Voor een goed kunstklimaat heb je
een brede basis nodig. Je krijgt geen 'top-kunst' als
er niet een heel; brede groep bezig is. Er moet een
wisselwerking zijn. Ik ga zelf ook altijd naar het werk
van anderen kijken. Er komt veel goede kunst uit
Nederland, doordat er zo'n brede basis is. Kunst
moet, daar gaat het om. En van die noodzaak lijkt
bijna niemand in deze tijd doordrongen. Waarom is
het zo belangrijk dat er kunst wordt gemaakt? ik
denk.... de goddelijke nutteloosheid, zeg maar het
een teken des tijds
helpende hand
werken. Dat zijn er minder cfan tweehonderd,
klussen
Henk Koch, directeur van de Zeeuwse Culturele
Raad, houdt het erop, dat in Zeeland zeven vijftien
kunstenaars van de verkoop van hun werk kunnen
leven. Dat wil zeggen: verkoop aan particulieren,
kunstuitlenen, overheid, opdrachten, alles.
'Ik ga er dan van uit dat Zeeland rond de honderdvijf
tig mensen telt die professioneel met beeldende
kunst bezig zijn. De 135 kunstenaars die buiten de
boot vallen, zullen het zo nu en dan even redden,
bijvoorbeeld als ze goed verkopen dankzij een
succesvolle tentoonstelling. Verder zullen zij moeten
leven van de Bijstand, van bijbanen, klussen en dat
soort dingen.
Het bedreigende van de hele situatie is, dat voor veel
kunstenaars de nood permanent hoog zal zijn:
de Bijstand, sollicitatieplicht en de dreiging van een
korting op de uitkering als er geen bereidheid is tot
her- of omscholing. Het is de vraag of ze hun beroep
nog wel kunnen blijven uitoefenen. Er hangt veel van
de Sociale Dienst af. In Amsterdam gaat die soepel
*met kunstenaars om. Ik heb het idee dat de
Middelburgse Sociale Dienst eenzelfde houding
heeft. Maar op het platteland is de sociale contröle
natuurlijk veel groter.
Kunstenaars moeten kosten maken als ze hun werk
verkopen. Verkoopt een kunstenaar een werk van
duizend gulden, dan kan de Sociale Dienst zeggen:
dat is inkomen en dat korten we op de uitkering. De
dienst kan ook rekening houden met de kosten van
materiaal en atelier. Als de sociale diensten het volle
bedrag aftrekken, dan kan een kunstenaar geen
kunstenaar blijven. Ze zijn afhankelijk van de sociale
diensten.
'Het vliegt me af en toe naar de strot. Als ik in m'n
atelier sta, dan denk ik: hier blijf ik, hoe dan ook, hier
hoor ik. Die paar miljoen bezuinigingen, daar gaat
het niet om. Het is een mentaliteit. De mentaliteit dat
een kunstenaar verkoopbare werkstukken moet
maken en anders naar ander werk moet omzien.
Brinkman heeft het over marktgerichte kunst. Terwijl
de enige waarde van kunst is: vrijheid. We hebben
het eigenlijk allang niet meer over de BKR, maar over
het beschermen van de kunst.
Brinkman denkt: de kunst zal wel blijven. Maar hoe?
Dan komt altijd die blabla over Vincent van Gogh.
Die had niet te vreten, die werd zo gek dat die zijn oor
afsneedt. Dat willen de mensen, dat je zo in de
ellende zit, dat je je oor afsnijdt. En: er is zóveel geld:
1,2 miljard voor en onderdeel van de F 16.
Van opdrachten kun je niet leven en een vrije markt is
er niet. Hoe kun je zoiets openbreken? Al die
kunstenaars die op de vrije markt komen die er dus
niet is. Wat moeten we? In de Bijstand kunst maken.
Ik zou dertienhonderd gulden krijgen. Ik heb dui
zend gulden vaste lasten, dan moet ik nog leven,
materiaal kopen. Het kan niet. En als je wat verkoopt
moet je het geld weer inleveren. En die sociale
contröle die bij de Bijstand hoort, vernederend. Als
ze horen dat er iemand bij je slaapt, dan ben je de
klos. De individuele vrijheid is op het platteland zo
gering.' Aldus Wies de Bles.
Ter compensatie van de ellende heeft de Kamer
weten te bewerkstelligen dat er een vangnet komt.
Voor driehonderd kunstenaars zou het materiaal-
geld en de atelierkosten boven de Bijstand worden
vergoed. Kosten: drie miljoen. Het is meer een
schepnetje. Mogelijk komt er nog een uitbreiding. De
Kamer wil meer kunstenaars beschermen, maar de
beslissing daarover valt na het ter perse gaan van
deze Mooie Moeite.
In 1970, toen de Contraprestatie allang BKR heette,
kregen 800 kunstenaar zeven miljoen gulden. In 1975
was het aantal gegroeid tot 1600 en het bedrag tot 34
miljoen. In 1983, het laatste jaar dat de BKR nog
normaal werd uitgevoerd, waren de getallen: 3500en
135 miljoen gulden. Het lijkt heel veel, maar het
leeuwedeel van dat geld is bijstand. Als je uitgaat van
een bruto-uitkering van 1800 gulden per kunstenaar
- veel kunstenaars hebben gezinnen - dan is het
bijstandsaandeel 126 miljoen. Er van uit gaand dat
het merendeel van de kunstenaars in de Bijstand
belandt, moet die 126 miljoen toch vrijwel worden
uitgegeven. Des te merkwaardiger is het dat mèt het
verminderen van het BKR-geld de fondsen voor
beeldende kunst van WVC groeien. De 60 miljoen die
in '86 en '87 op de BKR worden bezuining komen in
dezelfde mate ten goede aan WVC, dat dan ook met
ingang van '88 beschikt over een bedrag van 90
miljoen. Dat had niemand verwacht en of er zo
bezuinigd wordt? Nee dus. Meer geld voor de
beeldende kunst en 96% van de kunstenaars kan er
niet van leven.
De 30 miljoen die WVC al had, deels uit eerdere
bezuinigingen op de BKR, gaat gedeeltelijk naar
provincies, grote gemeenten en kunstuitlenen. Zee
land had ongeveer twee en een kwart ton voor
aankopen gekregen. Volgens dezelfde verdeelsleu
tel als in het verleden is gehanteerd, kan de provincie
in de nabije toekomst rekenen op bijna zeven ton.
Henk Koch meent dat het geld voor de aankopen
echter weer voor een deel kan terugvloeien naar de
beheerder van de Bijstand, het ministerie van Sociale
Zaken.
'Als de Sociale Diensten de inkomsten uit verkoop
korten, komt het allemaal weer terug. Voor andere
beroepen is dat normaal, maar een kunstenaar zit
met zijn materiaal en atelier. Als de markt beter wordt
en de mensen meer kunst gaan kopen dan nu, dan
werkt het misschien. Maar het provincie-geid is
natuurlijk toch te weinig om de kunstenaars aan het
werk te houden en beeldende kunst is bepaald niet
populair. Als de overheid niet het voorbeeld geeft,
wat wil je dan In Zeeland gebeurt er wel wat, maar
het is toch niet veel. Er zullen best mensen profiteren
van al dat nieuwe geld, ik denk wel zeventig a
vijfenzeventig percent van de 150, maar dat zijn voor
de meesten kleine bedragen. Die misschien terug
vloeien want dat is allemaal onzeker. Hoe gaan de
Sociale Diensten er mee om? Hoe groot wordt het
vangnet? De BKR hield rekening met de spciale
component, dat gebeurt niet meer.j
zaken
morele plicht heeft om de gemeenten, die jarenlang
de BKR uitvoerden, te steunen. De provincie krijgt
straks bijna zeven ton. Wij zien een verband tussen
de opheffing van de BKR en het WVC-geld dat de
provincie krijgt. Ten slotte hebben wij - ik geloof dat
er nog maar twee gemeenten zijn die de BKR
uitvoeren: Middelburg en Vlissingen, dacht ik - altijd
het vuile werk opgeknapt. De opzet is er een
gezamenlijk initiatief van de gemeenten van te
maken. Dat heeft met het kunstbeleid te maken. We
denken ook aan een kunstenaars-beleid. We willen
proberen te bereiken dat de Sociale Dienst de
onkosten van materiaal en atelier vergoedt boven de
Bijstand. Het rijk doet dat ten slotte ook met die 300
kunstenaars. Toneelspelers mogen met behoud van
uitkering ook hun produkties maken. We zijn aan het
studeren hoe dat zou kunnen.
Voor het BKR-centrum moeten we ook een oplos
sing bedenken. Er kwamen eerst honderden werken
per jaar binnen, met onze kunstaankopen in '87
komen we misschien niet verder dan 15 werken. Het
grote getal is weg. Dit overwegende, zou je mis
schien moeten komen tot een regionale clustering,
misschien ook samen met de Middelburgse Kunst
uitleen.
'Waaom kunst moet. Kunst heeft te maken met
integriteit. Kunst is filosofisch. Kunst vertegenwoor
digt het grote belang van het vrije denken.
Een kunstenaar gaat zó ver in zijn onderzoek;
mensen moeten dat leren zien.
Kunst moet je leren. Op de scholen gebeurt wat dat
betreft'zo weinig. Als een leraar al eens een
tentoonstelling gaat zien, is dat omdat beeldende
kunst zijn hobby is. Kunst op t.v.? Misschien na
elven.
Het is hopeloos. Een teken des tijds. Oppervlakkig
heid heerst. Waarom werd na de oorlog de Contra
prestatie opgericht? Omdat men er van doordrongen
was dat kunst de vrijheid moest krijgen, gewaar
borgd moest zijn. De mensen hadden overal in
Duitsland de gevolgen gezien', aldus tot slot Wies de
Bles.
Wtn 'it.
belang vah~nutteloze zaken net als religie eigenlijk.
De kunst wordt door Brinkman vercommerciali-
seerd, terwijl de waarde van kunst juist in immaterië
le dingen huist. Dat is de essentie. In de behandeling
van de kunst herken je de maatschappij; die is
commercieel en oppervlakkig. Kunst heeft direct te
maken met de vrijheid van meningsuiting, dat is zó'n
groot goed. Wat doet dit kabinet? Ze begonnen
meteen al met te zeggen dat er op kunst bezuinigd
moet worden.
De gemeente Middelburg heeft in Zeeland steeds de
grootste groep kunstenaars in de BKR gehad. De
laatste 13 zullen nu in de Bijstand gaan. Eerder
gingen er al tientallen anderen, die volgens Gerrit
Schoenmakers, wethouder van Culturele Zaken van
Middelburg, geen helpende hand kregen toegereikt.
Dat wordt anders als het aan Schoenmakers ligt:
'Wij hebben 40.000 gulden uitgetrokken voor aan
koop van kunst in 1987. Dat is nieuw. Wij hebben
bekeken hoeveel geld de gemeente de afgelopen
jaren zelf in de BKR stopte en dat geld staat nu dus
op de begroting voor aankopen. Daarnaast hadden
we al jaren het plan een kunstfonds te kweken voor
de vorming van een eigen collectie. In 1987 hebben
we nu 25.000 gulden daarvoor te besteden. Dan is er
natuurlijk nog de percentage-regeling, maar omdat
do stad niet uitbreidt, gebeurt er op dat gebied
helemaal niets.
We zijn wel bezig om een deel van de provinciale
golden voor aankoop van beeldende kunst naar de
gemeenten te sluizen. Wij vinden dat de provincie de
