Een 'uitblad' is per definitie een blad, dat aankondigt wat er allemaal staat te gebeuren. Hoede voorstellingen
uiteindelijk uitpakken, daar lees je zelden of nooit wat over. Daar zijn de dagbladen voor. In Zeeland is dat
vooral de PZC, die via haar toneelrecensent Willem Nijssen de dag na de voorstelling een waarde-oordeel
brengt over de prestaties op de planken. Omdat veel mensen mogen we aannemendat oordeel achteraf
ook lezen (al was het maar om het met hun eigen visie te vergelijken), leek het ons goed om de man-achter-de-
recensie eens vóór het voetlicht te halen.
NIEUW THEATERSEIZOEN
DE VOORKEUR VAN WILLEM NIJSSEN
Hij zit zo'n zeventig keer per jaar in
de schouwburg. Ziet bijna alles wat er
in Zeeland op toneel- en kabaret-
gebied op de planken staat. En reist
regelmatig naar de Randstad ter
kompletering van zijn theaterhonger.
Wie zijn kritieken in de PZC leest,
merkt dat Willem Nijssen zich niet
gauw verveelt. Ook in een minder
geslaagde voorstelling weet hij de
positieve elementen nog te waarde
ren. Maar wat vindt hij nu absolute
aanraders? En waarom? Het Uitblad
ging te rade bij een beroepskijker die
er nog steeds plezier in heeft.
'Ik ben een sympathische kijker', reageert
Nijssen, als ik hem vraag wat hem boeit in
het Zeeuwse theateraanbod. 'Ik ga in een
stuk op en ben na de voorstelling relatief
positief gestemd. Vanuit die stemming
reageer ik dan binnen twee uur in mijn
verhaaltjes. Later, zeker als ik een seizoen
overzie, ben ik dan toch wel een beetje
teleurgesteld; want uiteindelijk blijven er
maar een paar voorstellingen over doe je
écht iets hebben gedaan. Alhoewel ik sterk
op de tekst van een stuk gericht ben, zijn het
toch de beelden die voor mij uitmaken wat
nu een hoogtepunt was. Sommige beelden
blijven je bij, worden in feite je geestelijk
eigendom. Aan wat je vergeet kun je
konklusies verbinden....'
'Als ik bijvoorbeeld naar het afgelopen
seizoen kijk en niet ga zitten nadenken,
komen er maartwee voorstellingen bij meop
die voor mij een blijvende waarde hebben:
'Nachtwake' van Lars Noren, door het
Zuidelijk Toneel en 'De dood van een
4 handelsreiziger', als ik me goed- herinner
gespeeld door De Zwarte Kraai.Beide stuk
ken gaan over zeer diepe vragen: leven en
dood. Ze stellen de zin van het bestaan aan
de orde. Dat herken je dan, door de beelden
die terugkomen blijf je met zo'n stuk bezig, of
je dat nu wilt of niet. In tegenstelling
daarmee zijn de meeste stukken vrijblijven
der. Wanneer ik bijvoorbeeld naar een
voorstelling van Het Volkstoneel van Beppie
Nooy kijk, vind ik dat schitterend, kan ik van
het spel genieten. Maar uiteindelijk appe-
leert zo'n stuk aan direkte emoties, leidt het
niet tot inzichten.'
'Iets anders wat me bij is gebleven is de
moed van een acteur om zichzelf ter
diskussie te stellen, zoals Jozef van den Berg
in zijn try-out deed. Zo iemand speelt niet op
effekt, maar geeft zichzelf in wat als toneel
natuurlijk een uitgeklede voorstelling was.'
SHAKESPEARE
'Waar ik in elk geval naar uitkijk zijn de
stukken van Shakespeare. Hij legt in zijn
stukken zoveel dramatische lijnen bloot. Ik
blijf daar steeds benieuwd naar, vanuit het
idee: 'Wat zou het deze keer zijn?' Op 18
oktober staat Macbeth in Middelburg.
Alhoewel ik het RO-Theater vaak te natura
listisch vind spelen, is het stuk over de
duistere kanten van jezelfzeer de moeite
waard.'
Wat spreekt je dan niet aan in de
spelopvatting van het RO-Theater?
'Nou, toneel is per definitie onnnatuurlijk.
Allerlei realistische effekten en een decor
met toeters en bellen, leiden de aandacht af
van waar het in het verhaal werkelijk om
gaat. De voorstellingen van het Zuidelijk
Toneel spreken me mede daarom meer aan.
Of de produkties van Toneelgroep De
Tijd.Hun Romeoen Julia, richtte zich ook wel
op de emotionele snaar, maar benadrukte de
kern van het verhaal. Zo moeten Romeo en
Julia in het stuk naar elkaar toe klimmen
over dichtbegroeide tuinmuren, terwijl ze in
de versie van De Tijd langs iets tuinslang
achtigs omhoog klimmen. En dat levert in al
zijn onttakeling een archetypisch beeld op,
dat je bijblijft.
Als je weet dat zo'n groep met lef aan de
gang is, ben ik geneigd hun 'Voorjaarsont-
waken' met spanning tegemoet te zien 2
november Terneuzen; 3 januari Middel
burg). Het is een stuk dat gaat over het
sexueel ontwaken van jonge mensen. De
Duitse schrijver Frank Wedekind schreef het
aan het ei nd van de vorige eeuw. Hij gebruikt
de lente als beeld voor het ontwaken van de
erotiek, een terrein dat iedereen aangaat. En
geeft het stuk een dramatische kracht mee
met een ironische ondertoon plus een
onverwacht einde. De Tijd neemt risico's.
Niet alles wat ze doen vind ikgeslaagd, maar
durf is voor mij een kwaliteit, die ik toch
graag zie.
INSPIREREND THEATER
Het Zuidelijk Toneel is ook een gezelschap
dat moed heeft. Ze halen bijvoorbeeld een
voorstelling, die ze nog niet zo lang geleden
speelden, terug op het repertoire om er weer
mee aan de slag te gaan. Zo kun je diepgang
krijgen, maar stel je je zakelijk heel
kwetsbaar op, zeker als je weet dat de kritici
je extra volgen en je kunnen maken of
breken. Het Zuidelijk Toneel speelt op 6
december in Middelburg 'Zomergasten' in
de regie van Guy Joosten. De Russische
schrijver Maxim Gorki zet in het stuk een
groep mensen uit de betere kringen bij
elkaar op het buitenverblijf van een advo
caat, Basov. Ze vullen hun tijd met
oppervlakkig vermaak. Onderhuids broeit
het echter en als de Revolutie zich
aankondigt neemt hun nervositeit toe. Het
stuk is ontluisterend, zonder hard te zijn. En
RO-THEATER SPEELT MACBETH REPETITIEFOTO LEO VAN VELZEN
er zit bovendien ook nog een verfijnde humor
in verwerkt.
Het leuke van 'Zomergasten' is dat een paar
maanden later, op 7 april volgend jaar,
dezelfde voorstelling door het RO-Theater
wordt gespeeld. Dan kun je echt eens
vergelijken, iets wat hier nog veel te weinig
kan. Dat is de armoe van Zeeland, je hebt
hier nauwelijks mogelijkheid tot het op
bouwen van een referentiekader. Een
uitzondering was 'De Meeuw' van Tsjechov,
dat in Zeeland de afgelopen tijd drie keer te
zien was.'
Maar om op dit seizoen terug te komen: Het
Zuidelijk Toneel komt met nog twee voorstel
lingen naar Zeeland: Brecht's 'Het leven van
Galilei' (21 februari Terneuzen; 23 maart
Middelburg) belicht het thema van de sociale
verantwoordelijkheid van de wetenschap
aan de hand van het konflikt dat Galilei had
met de kerk. Zijn ontdekking dat de aarde om
de zon draait, viel bij dit instituut niet in
goede aarde, waarop de inquisitie ingrijpt.
Galilei herroept na martelingen zijn theorie.
Zijn vrijheid krijgt hij voor een deel terug. Hij
moet echter verder door het leven met een
gevoel van schaamte voor zijn verraad aan
de wetenschap. De voorstelling belooft iets
bijzonders te worden: van ballast ontdaan en
met door Vera Vingerhoeds gecomponeerde
muziek.
De andere voorstelling van het Zuidelijk
Toneel is ook zowel in Terneuzen (8 mei) als
Middelburg (10 mei) te zien. Fassbinders'
'De bittere tranen van Petra von Kant' is
vanzelfsprekend door hemzelf verfilmd.
Onder regie van Shireen Strooker is het nu
op toneel te zien. Het gaat om drie vrouwen,
elk van een andere generatie, en hun
(on)vermogen tot liefhebben. De mode
ontwerpster Petra staat centraal in een
bouquet-reeks-achtig verhaal, dat een gro
tesk beeld schetst van een periode en
verschillende gedaanten van de liefde.
Een gezelschap als De Appel doet interes
sante dingen; jammer dat Zeeland hen maar
één keer ontvangt, namelijk met 'Noodlot'
van Couperus (Terneuzen, 8 maart).'
'Het solotoneel kan mij ook nogal eens
boeien. De intieme sfeer biedt ruimte voor
subtiel akteren; de aandacht wordt vooral
ook op de tekst gericht. Elsschot's stuk
'Kaas' is dan ook een voorstelling die mij de
moeite waard lijkt. Het is een tragi-komedie
over een brave burger die zijn droom ziet
uitkomen: hij wordt gevraagd om vertegen
woordiger in kaas te worden. Dat stelt hem
echter voor problemen die meerweg hebben
van een nachtmerrie. De Vlaamse akteuren
mimespeler Herman Verbeeck speelt het
stuk in een regie van Wim Meeuwissen.
'Kaas' staat op liefst vier plaatsen: Goes,
Vlissingen en Middelburg (9,10 en 11
november) en in Terneuzen (28 februari).
HET LUCHTIGE AANBOD
'Ik ben geen echte liefhebber van het
blijspel. Het wordt in nogal wat vrije
produkties leuk en knap gebracht. Toch zie je
vaak dat het toneel is dat geld op moet
brengen. Het is theater ontdaan van zijn
kruiden. Als er een stuk van Alan Ayckbourn
op het programma staat, kan dat anderszijn:
bij hem speelt onder de oppervlakte vaak een
bitterheid die iets wezenlijks blootlegt. In
'Toekomstmuziek', dat op 16 januari in
Middelburg wordt opgevoerd, worstelt een
komponist in een futuristisch dekor met de
tijdsgeest en zijn ex-vrouw, die hij tot robot
heeft gedegradeerd. Een welzijnswerker
anno 2010 en een escort-girl moeten de
problemen helpen oplossen. Ik verwacht dat
Ayckbourn ook in dit geval weer voor een
flitsende komedie heeft gezorgd, die meer is
dan oppervlakkig toneel.
Het programma vermeldt een groeiend
aantal kabaret- en kleinkunstoptredens.
Nijssen heeft daar toch wat kanttekeningen
bij: 'Toneel kan het leven abstraheren en
terugbrengen tot de kernvragen. Kleinkunst
scheurt het leven aan vrolijke snippers en
heeft een relativerender taak. Ik vind dat we
er hier wel wat mee worden overvoerd. Het
trekt volle zalen, dat is waar. Ik ben dan wel
eens teleurgesteld als je voor wat erstigers
niet meer dan vijftig tot honderd mensen in
de zaal ziet zitten. Ik wil niet zeggen dat je
niet naar iets vrolijkers zou mogen gaan,
maar ik mis in veel voorstellingen een
levensvisie. Relativeren kun je alleen als je
levenswijsheid hebt. Iemand als Vincent
Bijlo heeft bijvoorbeeld wel iets te zeggen
(17 november in het Vestzaktheater Vlissin
gen). Zo heeft Youp van 't Hek dit seizoen
niet te zienook visie. Goed kabaret is als
een grapefruit: een mooie vrucht waar je na
een paar happen wél klaarwakker van bent.
Van Paul van Vliet heb ik minder verwach
tingen. Ik vind hem teveel vakman gewor
den; er schuilt ook een gevaar in als je het te
goed in je vingers hebt; het kan te gladjes
worden, teveel spel. Toch moet je het 5
