Zoals gezegd: dit is een citaat uit een boek van 1949-enwe levennuin 1984.
Maar dan nog: enig generaliseren was de schrijver niet vreemd!
RELIGIE
Heel wat echte, zogenaamde en amateur-theologen, sociologen en psycho
logen plus psychiaters hebben gezocht naar wezenlijke en kenmerkende ei
genschappen van het menstype dat - al of niet terecht - 'de Zeeuw' wordt
genoemd. De sterke bevindelijkheid van sommigen die op het Zeeuwse
platteland woonden werd in verband gebracht met de gelatenheid waar
mee, als oordelen des Heren, de zee bezit nam van de akkers. En naar het
odium van fatalisme was de stap niet zo groot. De leer van uitverkiezing en
verwerping vormde dan de religieuze 'onderbouw'. Deze theorie is zonder
enige twijfel fascinerend - maar de discussie van een tijdje geleden over de
verhouding tussen religie en de conditionering voor zelfdoding voert op z'n
minst tot de conclusie dat met het leggen van oorzakelijke verbanden enige
voorzichtigheid moet worden betracht.
Nog enkele jaren na de tweede wereldoorlog klonk van een gereformeerde
kansel in een van de Walcherse dorpen het harde verwijt dat de bijna geheel
uit boeren en landarbeiders bestaande gemeente de resten van het oude hei
dendom nog niet had prijsgegeven. De dominee doelde op het bijgeloof in
duistere machten, gereed om mensen te bespringen in hun angst en weer
loosheid. Geeft ook J. Vader, zoon van het Walcherse platteland die op la
tere leeftijd zich de klassieken eigen heeft gemaakt en over een uitstekende
pen bleek te beschikken, niet 'beeldend' materiaal in zijn boekjes van de
onvervalste Walcherenaar? Watchers volksgeloof zette hij boven een opstel
in het tijdschrift Neêrlands Volksleven 1963, 13, nr. 2. Hij leverde daarin
ernstig kritiek op de resultaten van een enquête die de bekende dr. J.C. de
Man in 1860 naar dat volksgeloof op het eiland had ingesteld. Volgens Va
der had De Man de verkeerde medewerkers voor het onderzoek gekozen:
dokters, predikanten en onderwijzers. 'De mentaliteit, de ziel van het volk,
bleef voor hen een gesloten boek. Nooit, in mijn lang leven, heb ik een Wal
cherse vrouw of man van het platteland ontmoet die er niet voor terug hui
verde haar-zijn - innerlijke gevoelens voor anderen bloot te leggen. Geslo
tenheid is nu eenmaal een wezenlijk deel van ons Zeeuwse volkskarakter',
aldus Vader.
DE NADERE REFORMATIE
Twee auteurs die op zoek zijn geweest naar religieuze 'verdiepingen' in ver
band met de vraag 'Wat zijn Zeeuwen?' moeten nog worden genoemd. In
1954 - recenter materiaal over het religieuze aspect is niet beschikbaar -
heeft de toenmalige hervormde predikant van Kattendijke, dr. B. Breek, in
het Zeeuws Tijdschrift een artikel geschreven onder de titel Zeeland, het
land van de Nadere Reformatie. Hierin zegt hij onder meer: 'Al vertoont in
Zeeland elke streek op haar beurt een eigen en apart cachet, toch heeft in
deze provincie méér dan enige andere geestelijke stroming de Nadere Re
formatie diepgaande sporen in ons gewestelijk bestaan getrokken.' En op
nieuw staat men voor het raadsel waarom juist hier het klimaat zo vrucht
baar is geweest voor figuren als Willem Teelinckzijn zonen Maximiliaan en
42
