De moeilijkheden die tot de opstand leidden waren aan
het begin van de jaren zestig al ontstaan.De Prins
maakte bezwaren bij de landvoogdes tegen de invoering
van de nieuwe bisschoppelijke organisatie en de
inquisitieZijn huwelijk met de Lutherse Anna van Saksen
wekte achterdocht en wegens zijn tolerante politiek in
Orange kreeg hij het met de Paus aan de stok.
Oudejaarsavond 1564 kwam de Prins in een rede in de
Raad van State openlijk voor zijn mening uit. Aanlei
ding was het opstellen van een instructie voor Egmont,
die met Filips II de toestand in de Nederlanden zou
bespreken.De Prins nam in deze rede openlijk stelling
tegen de politiek van de koning om het land met een
strengere organisatie en inquisitie onder de duim te
houden: een vorst mag niet over de gewetens van zijn
onderdanen heersenIeder moet vrij zijn in geloof en
godsdienst.
We kunnen hier geen aandacht besteden aan de landelijke
gang van zaken,maar vermelden slechts dat na het aan
bieden van het Smeekschrift der edelen en de aangekon
digde komst van Alva de toestand voor de Prins zo onhoud
baar was geworden dat hij in april 1567 via Breda naar
de Dillenburg vertrok.Hij maakte zich daarbij geen
illusie over zijn lot wanneer hij zou blijven en toonde
zich in dit opzicht een intelligenter politicus dan
Egmont en Hoorne,die meenden nog wel clementie te
kunnen vinden bij de koning.
Op dit moment was de Prins bepaald nog niet de over
tuigende protestantdie bewust op een opstand tegen
Filips II aanstuurdeIn een brief aan Wilhelm von
Hessen schreef hij dat de vorsten onderling eerst
zouden moeten vaststellen waar het bij al deze bewe
gingen om ging: om rebellion of religion.
In het eerste geval moest men adekwate maatregelen
treffen,in het laatste geval moest men de onderdanen
de nodige vrijheid laten.Een aantal omstandigheden
heeft de Prins tot actieve opstand bewogen.In de eerste
plaats de gevangenneming van zijn oudste zoon Filips
Willem,die aan de Universiteit van Leuven studeerde.
27
