HET ZEEUWS EN HAAR HISTORISCHE ACHTERGROND(2)
door
W.H.van Meegen
UU en UI
Waarom spreken Zeeuwse dialectsprekers van een sluiermutse en
niet van een sluulermutsewaarom is iemand die niet graag hard
loopt i ui en niet luuje,waarom is het fluiten en niet fluuten
terwijl in andere woorden die in het ABN ook met uitgesproken
worden (huis,vuil e.d.) uu^ gebruikt wordt?Aan de kwaliteit die de
ze ui- en uu-klank in de verschillende Zeeuwse dialecten precies
heeft en de verschillen hiertussen,wil ik op deze plaats voorbij
gaan.Het gaat mij slechts om een uitspraakverschil dat er in (de)
Zeeuwse dialecten is tussen de stamvokaal in woorden als lui en
huis en dat ik in het volgende zal aanduiden als resp.ui-en uu-
klank.Het gaat hier om een grove indeling,waarbij varianten bui
ten beschouwing gelaten worden.Voor de verklaring van dit klank
verschil moeten we terug gaan in de tijd.
In Goese vonnissen uit de tweede helft van de 15e eeuw,werden de
volgende zinsneden gevonden:
-"dat hij bij nachte geweest heeft in(...)Jacob clincx cruuthoue
en (de) die cruyden _vvtgeploct"(lett.:dat hij bij nacht geweest
is in Jacob Clincx kruidhof en de kruiden uitgeplukt (.heeft;
-"ere hij thuus comt"(eer hij thuis komt)
- eer hij thuys comt"(idem)
-"ontrents elff _vre" (omtrent elf uur)
-"ontrents vij vuyren"(omtrent zeven uur)
-"voer die vure die daer toe gheordineert )is"(vóór het uur
dat daartoe verordend was).
Het is natuurlijk altijd hachelijk beweringen te doen over uit
spraak van oude geschreven tekst. Over de kwaliteit van klanken
tast je volkomen in het duister;het is vaak echter wel mogelijk uit
andere zaken dan de vorm zelf af te leiden of identiek gespel
de vormen identiek of verschillend van klank geweest zullen zijn;
datzelfde gaat op voor verschillend gespelde vormen:die kunnen
ook een zelfde of een verschillende uitspraak gehad hebben.
Zo kunnen we uit de eerste voorbeeldzin uit de Goese vonnissen
afleiden dat de spellingen uu en kennelijk beide gebruikt
werden om één bepaalde klank aan te duiden.Het is niet aanneme
lijk dat de stamvokaal in cruut en in cruyden,ook al omdat de vor
men in één en dezelfde zin voorkomenverschillend uitgesproken werd.
De spelling lag in deze periode nog helemaal niet vast.De vorm
vuyren (uren) wijst erop dat de uitspraak eerder een uu- dan een
ui-klank geweest moet zijn want "uiren" is nauwelijks uit spreken.
We mogen aannemen dat de vormen cruyden,thuys en vuyren ondanks
de bedrieglijke uy-spelling niet met een ui-klank uitgesproken
15
