GEUZENGALEIEN VOOR ZIERIKZEE
Galeischepen en hun opvarenden tijdens het beleg van Zierikzee
in 1575-1576
INLEIDING
In de geschiedenis van Zierikzee is
de stad meer dan eens bedreigd ge
weest door een vloot waarin zich
galeischepen bevonden. Bij de zee
slag op de Gouwe in 1304 maakten de
Vlamingen gebruik van galeien.
Melis Stoke in zijn "Rijmkroniek"
maakt daar op meerdere plaatsen mel
ding van. (1)
Maar ook tijdens het beleg van de
stad door de Spanjaarden in 1575-'76
is dit type schip voor Zierikzee ver
schenen. Galeien worden in het alge
meen geassocieerd met grote, rijke
lijk versierde schepen, vol geketen
de slaven, weerloos ten strijde
roeiend, waarbij iemand op een grote
trom de maat van de roeislagen aan
geeft, en die in de oudheid vooral
de Middellandse Zee bevoeren. (2)
Het is echter niet zo dat galeien
alleen voor de oorlog werden ge
bruikt. Er bestonden ook koopvaar-
dijgaleien. Deze misten o.a. de
ramsteven, welke ook als loopplank
bij het enteren diende. Evenmin is
het juist dat dit type schip uit
sluitend in de Zuideuropese wate
ren voorkwam. In de Nederlanden wa
ren het gebruikelijke vaartuigen, ook
op de Zeeuwse stromen.
Voorts is het onwaar dat zij alleen
in zeer vroege tijden hebben bestaan.
Menige galei werd in de 16e en 17e
eeuw ingezet in de oorlog op zee.
Zij werden bijvoorbeeld gebruikt om
schepen, die beschoten waren en niet
meer op eigen kracht weg konden ko
men, uit het strijdgewoel te slepen.
Ook bij windstilte bewezen zij hun
waarde. In de 18e eeuw neemt het ge
bruik van galeien afmaar in het
begin van de 19e eeuw voeren er nog
steeds galeien.
Tenslotte bestonden er diverse typen
door
drsF. van der Doe
en maten galeien. Er zijn zeer grote
geweest, soms wel 50 m lang en met
een bemanning van enige honderden,
alsook vrij kleine, die eigenlijk
niet meer waren dan grote roeische
pen. Sommige kenmerkten zich door
overvloedig gebeeldhouwde en ver
gulde sier, andere waren uiterst so
ber. Zo zijn er in de Noordelijke
Nederlanden heel wat galeien van het
kleinere en sobere type ingezet tij
dens het begin van de Opstand.
Minder bekend is dat de geuzen even
eens galeien bezaten. Op het Rijks
archief in Zeeland bevinden zich ge
gevens dat ook in de vloot van de
Prins van Oranje deze schepen werden
gebruikt. Daaruit blijkt dat ze zijn
ingezet bij pogingen Zierikzee te
hulp te komen gedurende de belegering
door de Spanjaarden.
GALEIEN IN DE NOORDELIJKE NEDERLANDEN
In de Noordelijke Nederlanden zijn
vooral de in respectievelijk 1598 en
1600 gebouwde "Rode -" en "Zwarte
galei" bekend geworden. In het alge
meen wordt ervan uitgegaan dat de in
Vlaardingen gebouwde "Rode galei",
later ook wel de "Kleine of "Oude
galei" genoemd, het eerste galeischip
van de Nederlanden was.
Het mat zo'n 20 meter en werd vooral
gebruikt voor konvooidienst in de
Zeeuwse wateren.
De wat later te Dordrecht van stapel
gelopen "Zwarte galei" werd, vanwege
haar lengte en tot onderscheid van de
Vlaardingse ook "Grote galei" ge
noemd. De precieze lengte is niet be
kend, maar aangenomen mag worden dat
zij ongeveer anderhalf maal zo groot
was. Het totale aantal roeiers op
beide schepen bedroeg volgens onder
zoeken respectievelijk 72 en 130.
Een verschil was ook dat de "Rode
galei" vooral werd geroeid door ver-
11
