HET ZEEUWS - EEN BEDREIGD BEZIT
door
dr. L. Koelmans
Wie zoals de schrijver van dit arti
kel na een afwezigheid van vele jaren
metterwoon naar het zeeuwse land te
rugkeert en met belangstelling naar
het taalgebruik van de inwoners luis
tert, valt soms van de ene verbazing
in de andere. Uit die verwondering
en ook wel uit verontrusting is dit
artikel ontstaan.
Een paar opmerkingen vooraf mogen
niet ontbreken. Tegen "het zeeuws"
van de titel valt meteen wel wat in
te brengen. Want "het zeeuws" be
staat eigenlijk niet. Wat wel be
staat, zijn een groot aantal afzon
derlijke dialecten, allemaal zeeuws,
vaak met duidelijke overeenkomsten,
maar ook met onmiskenbare verschil
len. Het maakt bijvoorbeeld nogal
wat uit, of je zeeuws hoort in
Zaamslag of Bruinisse. Maar voor het
gemak vatten we al die zeeuwse dia
lecten maar samen onder die ene be
naming: het zeeuws.
Als in het vervolg over "het zeeuws"
gesproken wordt, dan weet de lezer
dus, dat het niet schrijvers bedoe
ling is daarbij de grote verschei
denheid van de zeeuwse dialecten
over het hoofd te zien.
Een tweede opmerking vooraf hangt
met de eerste nauw samen. Ik zou me
niet graag deskundigheid willen aan
meten voor vele, laat staan voor al
le zeeuwse dialecten. Zoals verreweg
de meeste zeeuwen ken ik in de al
lereerste plaats het eigen vertrouw
de plaatselijk dialect. In mijn geval
is dat het dialect van Bruinisse.
Mijn opmerkingen over "het zeeuws"
Dit artikel vormt de hier en daar gewij
zigde en aangevulde tekst van een voor
dracht die op 14 april 1989 gehouden werd
tijdens de jaarvergadering in Zierikzee
van de Vereniging Stad en Lande van Schou
wen Duiveland. De schrijver is neerlan
dicus. Hij werd geboren uit zeeuws-
vlaamse ouders, groeide in Zeeland op,
verliet de provincie in 1943 en keerde
in 1984 naar het zeeuwse land terug.
berusten dus vooral op waarnemingen
aan het Bru'se dialect. Niet uit
sluitend, want ook in andere stre
ken van Zeeland probeer ik goed te
luisteren. Maar wat op Schouwen-
Duiveland op te merken valt, zal
m.i. in het algemeen ook voor ande
re zeeuwse dialecten mogen gelden.
Voor 't ene meer, voor 't andere
minder, dat wel.
Het opschrift hierboven noemt het
zeeuws een bedreigd bezit. Nu is een
dialect - nog afgezien van speciale
bedreigingen, waarover straks - in
het algemeen en in principe altijd
al bedreigd. Eenvoudig vanwege het
feit dat het een dialect is, dat wil
zeggen een streektaal onder de gro
te, zware koepel van de algemene taal,
de landstaal. Voor ons als nederlan-
ders is die landstaal het algemene
nederlands, ook wel "Het hollands"
genoemd. Voor het gemak noem ik dat
algemene, gesproken en geschreven
verzorgde nederlands in het vervolg
van dit opstel maar "de landstaal".
De lezer weet dan wat ik er mee be
doel
Waarom is het dialect, elk neder
lands dialect, naast de landstaal
meteen al bedreigd? Dat heeft meer
dan éen oorzaak. In de eerste plaats
is het zo, dat de landstaal niet al
leen gesproken, maar ook geschreven
wordt. Daartegenover worden dialec
ten gesproken, maar over 't algemeen
niet of maar heel weinig geschreven.
Dat geldt ook voor het zeeuws.
Zeker, er wordt in de kranten wel
eens een hoekje voor het zeeuws in
geruimd en er wordt zelfs wel eens
een boekje in het zeeuws geschreven,
maar dat zijn dan wel de uitzonde
ringen die de regel bevestigen
En die regel is: wie schrijft ge
bruikt de landstaal.
3 3