wat schade berokkenden.3
De kostbare stenen werden bewaard
in de kerk van Domburg, tot een
kerkbrand in 1848 de stenen gro
tendeels vernielde. Gelukkig wa
ren ze nog kort tevoren opnieuw
en preciezer uitgetekend door de
tekenaar Hooiberg en in een gede
gen studie gepubliceerd. De resten
kwamen terecht in het museum te
Middelburg en werden daar ten
slotte opnieuw geordend en be
schreven door Ada Hondius-Crone.
Intussen zaten de geleerden met
de handen in het haar. Nog nooit
eerder was er ergens ter wereld
een Romeins beeld of altaar van
de godin Nehalennia gevonden.
Wie was deze geheimzinnige god
heid? Wat betekende de vreemde
naam? Wat moest men denken van
de symbolen op de votiefaltaren?
In het academisch jaar 1973/1974
heb ik met een groep studenten
studie gemaakt van wat er geschre
ven is tussen 1647 en 1720 over
deze geruchtmakende archeologische
vondst.1 Ik waardeer het zeer,
dat een van hen, Mevrouw Kuiper,
hier in ons midden is. U ziet het,
ons werk van bijna twintig jaar
geleden begint nu wat vrucht te
dragen!
Over de beelden en de symbolen
werden toen al zeer zinnige din
gen geschreven. Men had daarvoor
tenslotte vergelijkingsmateriaal
Maar die naam? De bekende geleer
de Constantijn Huygens schreef
al op 15 februari 1647 in een brief
aan een andere geleerde: 'Sommi
gen spelen met de gedachte, dat
het een Nederlandse naam is, "Net
hael inne" of "Nieuw hael inne".
Ik denk meer aan het Griekse "To
Neales", dat pas gevangen of ge
zouten vis kan betekenen.'^De Leid-
se hoogleraar Marcus Zuerius
Boxhornius schreef snel een boek
je, Bedieninge van de afgodinne
Nehalennia, en stelde vast dat de
naam van het Skytische of Germaan
se 'Nealent'nieuw land, moest
komen.® Twee andere geleerde heren
gaven wat later een boekje uit,
waarin beiden hun mening over
de naam Nehalennia ten beste ga
ven: gewoon Nederlands 'Neel hael
inne' of Grieks 'Nea Helènè', nieu
we maan.1®
Ook waren er auteurs die het zoch
ten bij het Hebreeuws of het
Syrisch: 'Neharoth' of 'Nehalin',
dat stromen, rivieren betekent.11
Weer anderen dachten aan Germaan
se woorden als 'Nie Hel', nieuw
licht, nieuwe maan, 'Nahaal',
herfst, of 'Nieuwe Hal', markt
plaats.12 Maar de godin gaf haar
geheim niet prijs.
3. De onbekende van de Schelde
Alweer lang geleden werd in Parijs
eens het lichaam van een onbeken
de vrouw uit de Seine opgedregd.
Het gezicht was wonderlijk mooi
en gaaf en er lag over het gelaat
een grote waardigheid en rust.
Niemand wist wie de vrouw was,
maar haar prachtig gezicht inspi
reerde schilders en tekenaars.
Zij leeft voort in de herinnering
van de Parijzenaars als 'L'inconnue
de la Seine', de onbekende van
de Seine.
Zo hebben ook wij een beroemde
'inconnue'de onbekende van de
Schelde. Het was schipper Bout
van de Tholen 6 Johanna Cornelia
die haar op 14 april 1970 mocht
vinden. Bij het vissen haalde hij,
totaal onverwacht, twee Nehalennia-
altaren op. Het Rijksmuseum van
Oudheden in Leiden werd op de
hoogte gebracht en er werd beslo
ten de plek systematisch te gaan
bevissen. Dat gebeurde in de na
zomer van 1970 en in februari 1971.
Ook werden er duikers ingezet.
Het resultaat van deze onderwater-
archeologie was verrassend: 62
bijna complete altaren en beelden
plus talloze incomplete beelden en
altaren, fragmenten en tempelres-
ten. Het gebeurde allemaal op
4
