MEDEDELINGEN VAN DE WERKGROEP HISTORIE EN ARCHEOLOGIE
TENTOONSTELLINGEN
Kijk op dorpen in Zeeland
Zeeland is een provincie waar nog
steeds veel mensen, met veel genoe
gen in dorpen wonen. De ruim hon
derd dorpen zijn bovendien in grote
mate bepalend voor het typische ka
rakter van het Zeeuwse platteland.
Over dorpen en het leven in de dor
pen bieden de Zeeuwse musea in de
Zeeland Cultuurmaand volop informa
tie.
Dorpen zijn als samenlevingsvorm
diep in het verleden geworteld. De
eerste dorpssamenlevingen in Zeeland
ontstonden in de negende en tiende
eeuw. In de vijftiende en zestiende
eeuw kwamen de meeste van de huidi
ge dorpen in ontwikkeling. Over hoe
de dorpen er toen uitzagen is niet
zoveel bekend. De 'gewone' bebouwing
was over het algemeen weinig specta
culair. De meeste dorpelingen woon
den in huizen met houten of lemen
wanden en een rieten dak. De 'ver
stening' van de woonhuizen voltrok
zich geleidelijk en was pas in de
achttiende, en hier en daar zelfs pas
in de negentiende eeuw voltooid.
Voor het traditionele dorp zijn de
kerk, het kerkhof, het kasteel en
de vate beeldbepalende elementen.
Zonder een kerk is een dorp eigenlijk
niet meer dan een gehucht. Behalve
plaats van religieuze eredienst, van
doop, huwelijk en rouw, is de kerk
ook een ontmoetingspunt, een toe
vluchtsoord en een baken voor de
reiziger. Het kerkhof -hof bij een
kerk- is duidelijk afgescheiden van
de directe omgeving. Vroeger diende
liet als dodenakker. Op de gewijde
grond gold het asielrecht: misdadi
gers zochten er hun toevlucht om
uit de greep van wetsdienaars te
blijven. Heuvelburchten en 'echte'
kastelen lagen tussen 900 en 1500
in de onmiddellijke omgeving van de
dorpen. De centraal gelegen vate
vervulde een belangrijke rol bij de
drinkwatervoorziening van mens en
dier.
Dorpen worden op verschillende ma
nieren onderscheiden. Bijvoorbeeld
naar ligging, ouderdom, inwonertal
of naar plattegrond. Het ringdorp
is de bekendste dorpsplattegrond van
Zeeland. De ring wordt gevormd door
een straat, die het daarbinnen gele
gen kerkhof met kerk omsluit. Een
van de meest gave ringdorpen is
Dreischor, dat is aangewezen als be
schermd dorpsgezicht. Voorstraat
dorpen vertonen een zeer eenvoudige
plattegrond. Centraal staat een
straat, meestal loodrecht op een dijk,
met aan weerszijden gesloten bebou
wing. Kortgene is zo'n voorstraatdorp.
Een wegdorp ontstond bij de kruising
van polder- en/of waterwegen. Vaak
is er sprake van een plein in het
centrum, zoals in Schoondijke.
Kenmerkend voor de ontwikkeling van
de dijkdorpen is de zeer opeenge
drongen nederzetting. In de berm
van de dijk was weinig ruimte, zodat
de kerk vaak onderaan de dijk werd
gebouwd. Een goed voorbeeld van
een dijkdorp is Sirjansland.
Vestingdorpen tenslotte danken hun
ontstaan aan een versterking. Ves
tingdorpen zijn er vooral in Zeeuwsch-
Vlaanderen, bijvoorbeeld Philippine.
'Kijk op dorpen in Zeeland' is de
overkoepelende naam van verschil
lende tentoonstellingen en activitei
ten, die in de Cultuurmaand verspreid
over heel Zeeland plaatsvinden.
In de Grote Kerk in Goes is een gro
te, centrale tentoonstelling inge
richt, waarin het thema vanuit ver
schillende en soms zeer bijzondere
invalshoeken wordt belicht. Er wordt
onder meer aandacht besteed aan het
ontstaan en de ontwikkeling van de
dorpen, de diverse vormen, de naam
geving, de beeldbepalende elementen,
de natuur, het bestuur en -natuur
lijk!- het leven in de dorpen.
Het geëxposeerde materiaal varieert
van plattegronden tot maquettes, van
plaatsnaambordjes tot Pingsdorfer aar
dewerk en van luchtopnamen tot de
dorpskroeg van Westkapelle.
In Axel, Brouwershaven, Dreischor,
20