MEDEDELINGEN VAN DE WERKGROEP HISTORIE EN ARCHEOLOGIE TENTOONSTELLINGEN Kijk op dorpen in Zeeland Zeeland is een provincie waar nog steeds veel mensen, met veel genoe gen in dorpen wonen. De ruim hon derd dorpen zijn bovendien in grote mate bepalend voor het typische ka rakter van het Zeeuwse platteland. Over dorpen en het leven in de dor pen bieden de Zeeuwse musea in de Zeeland Cultuurmaand volop informa tie. Dorpen zijn als samenlevingsvorm diep in het verleden geworteld. De eerste dorpssamenlevingen in Zeeland ontstonden in de negende en tiende eeuw. In de vijftiende en zestiende eeuw kwamen de meeste van de huidi ge dorpen in ontwikkeling. Over hoe de dorpen er toen uitzagen is niet zoveel bekend. De 'gewone' bebouwing was over het algemeen weinig specta culair. De meeste dorpelingen woon den in huizen met houten of lemen wanden en een rieten dak. De 'ver stening' van de woonhuizen voltrok zich geleidelijk en was pas in de achttiende, en hier en daar zelfs pas in de negentiende eeuw voltooid. Voor het traditionele dorp zijn de kerk, het kerkhof, het kasteel en de vate beeldbepalende elementen. Zonder een kerk is een dorp eigenlijk niet meer dan een gehucht. Behalve plaats van religieuze eredienst, van doop, huwelijk en rouw, is de kerk ook een ontmoetingspunt, een toe vluchtsoord en een baken voor de reiziger. Het kerkhof -hof bij een kerk- is duidelijk afgescheiden van de directe omgeving. Vroeger diende liet als dodenakker. Op de gewijde grond gold het asielrecht: misdadi gers zochten er hun toevlucht om uit de greep van wetsdienaars te blijven. Heuvelburchten en 'echte' kastelen lagen tussen 900 en 1500 in de onmiddellijke omgeving van de dorpen. De centraal gelegen vate vervulde een belangrijke rol bij de drinkwatervoorziening van mens en dier. Dorpen worden op verschillende ma nieren onderscheiden. Bijvoorbeeld naar ligging, ouderdom, inwonertal of naar plattegrond. Het ringdorp is de bekendste dorpsplattegrond van Zeeland. De ring wordt gevormd door een straat, die het daarbinnen gele gen kerkhof met kerk omsluit. Een van de meest gave ringdorpen is Dreischor, dat is aangewezen als be schermd dorpsgezicht. Voorstraat dorpen vertonen een zeer eenvoudige plattegrond. Centraal staat een straat, meestal loodrecht op een dijk, met aan weerszijden gesloten bebou wing. Kortgene is zo'n voorstraatdorp. Een wegdorp ontstond bij de kruising van polder- en/of waterwegen. Vaak is er sprake van een plein in het centrum, zoals in Schoondijke. Kenmerkend voor de ontwikkeling van de dijkdorpen is de zeer opeenge drongen nederzetting. In de berm van de dijk was weinig ruimte, zodat de kerk vaak onderaan de dijk werd gebouwd. Een goed voorbeeld van een dijkdorp is Sirjansland. Vestingdorpen tenslotte danken hun ontstaan aan een versterking. Ves tingdorpen zijn er vooral in Zeeuwsch- Vlaanderen, bijvoorbeeld Philippine. 'Kijk op dorpen in Zeeland' is de overkoepelende naam van verschil lende tentoonstellingen en activitei ten, die in de Cultuurmaand verspreid over heel Zeeland plaatsvinden. In de Grote Kerk in Goes is een gro te, centrale tentoonstelling inge richt, waarin het thema vanuit ver schillende en soms zeer bijzondere invalshoeken wordt belicht. Er wordt onder meer aandacht besteed aan het ontstaan en de ontwikkeling van de dorpen, de diverse vormen, de naam geving, de beeldbepalende elementen, de natuur, het bestuur en -natuur lijk!- het leven in de dorpen. Het geëxposeerde materiaal varieert van plattegronden tot maquettes, van plaatsnaambordjes tot Pingsdorfer aar dewerk en van luchtopnamen tot de dorpskroeg van Westkapelle. In Axel, Brouwershaven, Dreischor, 20

Tijdschriftenbank Zeeland

Nehalennia | 1993 | | pagina 26