dragen met daarop een kat, symbool van de Catten. het oervolk van de Bataven. Zij
verwijzen naar het mythische 'begin' van de Nederlandse geschiedenis, toen de Bata
vieren of Batavische Catten in hun holle boomstammen de Rijn waren komen afzak
ken en zich op het zogenaamde Eiland der Bataven hadden gevestigd. En naar die
Bataven hadden de revolutionairen van 1795 hun Republiek vernoemd die een nieuw
begin voor de Nederlandse geschiedenis zou moeten worden. Het is vast geen toeval
dat juist de Goese Bataven de kat op het schild voerden, want de naam van het onder
de rook van Goes gelegen Kattendijke werd traditioneel met deze Catten in verband
gebracht, met zoveel woorden in Eyndius' Chronicon Zeelandiae en in zijn voetspoor
in Smalleganges Nieuwe Cronyk van Zeeland. De Goese Bataven konden zo hun
naam dus verbinden met de oergeschiedenis van het Bataafse volk.
Ik heb wat uitvoerig stilgestaan bij deze festiviteiten in Goes omdat ze een fraai
voorbeeld vormen van de symboliek waarmee de Bataafse Omwenteling gepaard
ging. Er zijn niet zoveel voorbeelden bewaard die het programma, inclusief de daar
aan verbonden iconografie, zo gedetailleerd weergeven als het Goese. (Ik ga er
overigens, in navolging van Van Dijk aan wie ik deze beschrijving ontleen, van uit
dat deze ceremonie ook werkelijk heeft plaatsgevonden, en dat het niet bij een
programma gebleven is.)
De vraag is natuurlijk of er zoveel reden was om feest te vieren in mei 1798, drie
jaar na het begin van de Bataafse Omwenteling. De totstandkoming van de Constitu
tie was met veel problemen gepaard gegaan en er was in januari 1798 zelfs een heuse
staatsgreep nodig geweest om de impasse te doorbreken. Daar stond tegenover dat
met deze Staatsregeling een einde was gekomen aan de toestand van voorlopigheid
die nu al drie jaar had geduurd. Voor Zeeland betekende dit evenwel dat het de soe
vereiniteit kwijtraakte die het altijd zo trots gekoesterd had en opging in een 'één en
ondeelbare' Bataafse Republiek. Opging is het goede woord, want de nieuwe indeling
in acht departementen brak welbewust met de tradititionele provinciale structuur om
elke herinnering aan oude loyaliteiten uit te wissen.
De Bataafse Omwenteling in Zeeland voltrok zich volgens het bekende stapsge
wijze patroon, waarbij steden één voor één 'overgingen' en de Staten werden getrans
formeerd in Provisionele Representanten. Dit proces werd net als elders ook in Zee
land begeleid door de comités en sociëteiten waarin de burgerij zich had georgani
seerd. Later zorgden ook volkssociëteiten zonodig voor wat druk op de ketel.
Middelburg gaf het voorbeeld, de andere steden volgden. Het instituut van Eerste
Edele werd afgeschaft en het stadhouderschap vernietigd. Bovendien werd nog in
maart 1795 een vorm van vertegenwoordiging voor het platteland en de smalsteden
ingevoerd. Net als elders werden ook in Zeeland de Rechten van de Mens en Burger
erkend en tot grondslag van de revolutie gemaakt. Zeeland kwam echter niet met een
eigen verklaring. Hoewel het radicale en lastige Goes pleitte voor een expliciete
opsomming van die Rechten, bijvoorbeeld door het overnemen van de Hollandse
Verklaring of de aangescherpte Franse Déclaration van 1793, vonden de Provisionele
Representanten het voldoende dat Zeeland de Rechten van de Mens erkende, zonder
te verklaren wat die Rechten nu precies inhielden.
De weinige bestaande historiografie over patriottentijd en Bataafs-Franse tijd in
Zeeland wekt vaak de indruk dat het hier allemaal zo'n vaart niet liep. Het verwijt
van politieke 'achterlijkheid' dat de patriotse Hoilandsche Historische Courant de
Zeeuwen in 1787 maakte wordt in de oudere literatuur soms als een soort compliment
6
ZEELAND IN DE BATAAFS-FR.4NSE TUD 1795-181-1
