De acta van Zuid-Beveland geven ons het
beeld van de beginfase van het
hervormingsproces met kleine gemeenten,
weinig lidmaten, eenvoudige preken (terwille
van de jonckheyt van de kerk volstond men
aanvankelijk met het lezen van één der 4
evangeliën). Oudere mensen die belijdenis
wilden doen, hoefden nog niet zo precies de
tien geboden en de geloofsbelijdenis te kunnen
opzeggen. Als ze maar onderscheydt' wisten
'van die dinghen die 't geloove ende ander
mysteriën der salicheydt aengaen'
Het zullen geen gemakkelijke jaren geweest
zijn. Dit geldt trouwens ook voor de politieke
situatie. Het verloop van de oorlog was niet
gunstig. De Spaanse troepen veroverden hele
stukken van Vlaanderen, het natuurlijke
achterland van Zuid-Beveland. In 1585 viel
hun ook Antwerpen in handen, een jaar na de
moord op Willem van Oranje. Van deze
gebeurtenissen wordt in de acta maar
zijdelings melding gemaakt, omdat in
kerkelijke vergaderingen slechts kerkelijke
zaken aan de orde gesteld mochten worden.
Met het jaar 1591 breken de acta van Zuid-
Beveland abrupt af.
Nieuwe kerkorde
Het was ook in dit jaar dat Zeeland een
nieuwe kerkorde kreeg; we vinden deze in de
acta van Walcheren (vanaf 1602) herhaaldelijk
vermeld. Zij was ontworpen door de
provinciale synode van Middelburg van 1591,
maar kreeg pas rechtsgeldigheid nadat de
Staten van Zeeland haar hadden vastgesteld,
gearresteerd. Men placht haar dan ook aan te
duiden als 'onze gearresteerde kerkorde'Als
zodanig was ze ook opgenomen in de eed van
trouw die elke Zeeuwse predikant voor de
magistraat van zijn woonplaats diende af te
leggen met de volgende bewoordingen: 'Dat
belove ende zweere ick den heeren Staten
Generael der Geünieerde Nederlantsche
provintien ende particulierlick die Staten van
Zeelandt ende haere E. Gecommitteerde
Raden, midtsgaders die magistraet deser stede
van N. houw, trouw ende gehoorsaem te
wesen ende my in alles te draghen, als een
goet ende getrouw onderdoen ende ingesetene
der voorsz. Geünieerde provintien ende een
minister des goddelicken woordts der
Gereformeerde religie schuldich is ende
behoort te doen. Soo moet my Godt helpen'
De nauwe band tussen kerk en overheid kon
moeilijk sterker uitgedrukt zijn dan in deze
woorden; het laat zich goed begrijpen dat de
Staten van Zeeland deze kerkorde in 1619 niet
wensten in te ruilen tegen die van de synode
van Dordrecht.
De classis Walcheren bestond in 1602 al 28
jaar. Zeeland had zijn moeilijkste jaren achter
de rug. In de tijd dat van de successen van
Parma de grootste dreiging uitging, was
Engeland te hulp gekomen. In 1585 werd
Vlissingen een pandstad van Engeland, dat in
fort Rammekens een contingent soldaten
gelegerd had. Het was ook nu nog volop
oorlogstijd: in Vlaanderen ging Oostende
verloren, maar door de successen van Maurits
in het gebied van Sluis en Oostburg zag de
toekomst er toch wat minder zorgelijk uit.
Predikanten uit Walcheren werden regelmatig
als legerpredikant ingezet in dit overwaterige
gebied, dat met Terneuzen en Axel als meest
oostelijke gemeenten bij de classis Walcheren
werd ingedeeld.
Zelfs tot Galais strekte de classis haar zorgen
uit. De Nederduits Gereformeerde kerk daar
werd vaak door haar predikanten bediend,
aanvankelijk bij provisie; later beriep men er
ook vaste voorgangers, maar in tijden van
vacature namen predikanten van Walcheren
het werk weer waar.
De Hervormde kerk op Walcheren had in
1602 al een hele groei doorgemaakt. Talrijke
vluchtelingen en immigranten, vooral uit
Frankrijk en Vlaanderen, hadden de bevolking
en het aantal gereformeerden sterk doen
Zegel van de Hervormde kerk te
Vlissingen, ware grootte.
12
