'GESCHREUW, GEHUIL, GEKRIJT, ENDE GECRIJSCH'
Waaide en Valkenisse overstroomd in 1682
D. de Koning-Kastelijn en J J.B. Kuipers'
Dat 'er op dit ondermaansch niets vast of bestendig zy,
dit heeft de ondervinding van alle tyden geleeraard.
A.J.V. Cauwenberg
l)e stormvloed van 26 januari 1682 betekende de genadeslag voor liet dorp Valkenisse in Zuid-
Beveland. Valkenisse, al vermeld in 1233, was ook vóór 1682 vele malen door de zee bedreigd
en overstroomd. Herhaaldelijk worden in dit verband Valkenisse en het ten noordwesten ervan
gelegen Waarde samen genoemd. Het register van schepenakten van Waarde (1560-1756) bevat
een verslag over de ramp van 1682 en de nasleep ervan. In dit verslag wordt bebalve over
Waarde zijdelings ook informatie gegeven over de toestanden te Valkenisse.2
Voorgeschiedenis
In 1268 en 1472 worden voor Waarde en
Valkenisse dijkdoorbraken gemeld. De
Davidspolder in de parochie Waarde (bedijkt
tussen 1434 en 1445) liep al in 1446 in; de
Oostpolder van Valkenisse (bedijkt vóór 1445)
overstroomde in 1486, de polder Zusterzand
(bedijkt ca. 1350) ten zuiden van Waarde in
1509. Op 5 november 1530. 'St.-Felix qitade
s ate ld ach'vond de meest beruchte
stormvloed uit Zeelands geschiedenis vóór
1953 plaats. Het was een catastrofe voor het
latere Zeeuws-Vlaanderen, Schouwen, Noord
en Zuid-Beveland, Tholen en St.-
Maartensdijk. Op 2 november 1532 herhaalde
de ramp zich: opnieuw werden Noord-
Vlaanderen en de Zeeuwse eilanden zwaar
getroffen. Ook het voormalige eiland Rilland
met aan de westkant Valkenisse en Waarde
verdween in 1530 van de kaart. Herdijkingen
in zuidoostelijk Zuid-Beveland gingen
vermoedelijk deels in 1531 alweer teniet, vóór
de vloed van 2 november 1532 alle
herstelwerkzaamheden wegvaagde. Over deze
laatste ramp wordt gemeld dat in Ma(i)re (ten
oosten van Valkenisse) vijftig mensen redding
zochten op het dak van de kerk, en daar twee
dagen en drie nachten moesten blijven, tot een
schip van de heer van Bergen op Zoom
redding bracht. Onder Valkenisse zou in
1530/32 ruim 486 gemeten land verloren zijn
gegaan.
Stormvloeden in januari (Pontiaansvloed) en
februari 1552 veroorzaakten ook te Valkenisse
weer overstromingen. Op de avond van
Allerheiligendag in 1570 (1 november) zorgde
een combinatie van hevige storm en hoge
vloed ervoor, dat in oostelijk Zuid-Beveland
de parochies Waarde en Valkenisse en de
Monnikenpolder (ten noordoosten van
Waarde) werden overspoeld. Op 6 september
1571 werd octrooi verleend voor de
berd ijk ing van de polders Waarde, Valkenisse
en Westveer (zuidwestelijk van Waarde
gelegen); een door de herdijking noodzakelijk
geworden, nieuwe Overloper van Waarde (en
Valkenisse) wordt vermeld in 1575'.
Voor de Zusterzandpolder bij Waarde
betekende de vloed van 1570 de definitieve
ondergang. Maar voor Zuid-Beveland als
geheel was de Allerheiligenvloed van minder
betekenis dan de rampen van 1530/32 en zelfs
die van 1552.
De vloed van 1682
In 1591 vermeldden de notulen der Staten van
Zeeland een dijkval bij Waarde en Valkenisse.
Uit de volgende decennia bereiken ons geen
meldingen over waterstaatkundige rampspoed
in deze plaatsen. Maar op 26 januari 1682
luidde de noodklok weer. Er was springvloed
bij een noordwesterstorm: de gevolgen lieten
zich gelden in heel Zeeland en Staats-
Vlaanderen (Zeeuws-Vlaanderen). In
Duitsland, de Zuidelijke Nederlanden en de
overige Republiek kampte men met hoog
water op de rivieren.
De vloed van 1682 is de eerste, waarvan veel
details bekend zijn. Voor oostelijk Zuid-
Beveland was deze stormvloed rampzalig. De
polders van Waarde, Valkenisse en
Krabbendijke liepen onder. In de rekeningen
van de dubbele honderdste penning op de
gemeten, huizen, molens, tienden etc. op
Zuid-Beveland over 1682 zijn diverse
meldingen te vinden dat geen inkomsten uit
Valkenisse geboekt konden worden wegens de
watervloed. Het jaarboek Hollantsche
Mercurins meldde dat Waarde en
Krabbendijke in een zee van water lagen.
Deze strekte zich uit tot bij Nieuwlande en
Tolsende; in Valkenisse waren vrijwel alle
huizen verwoest. F. Gruiwardt schreef in een
11