binnen seer waren gebroken ontrent 3 ponden
vl(aem)s per gemet als te voren, jn desen
sotner 1683. en is (ver)mits het water dat
binnen was gedijckt, en door den
voorn(oetnde) nieuwen sluijs soo ras niet con
uijtloopen te meer om dat de watergangen niet
sufficant noch gedolven waren, en van buijten
niet dan met, groote kost en arbeit de kille
kon werden opengehouden niet is komen
werden gesaaijt, noch getimmert om veel
menschen te woonen, noch om haar kost te
winnen om welcke redenen wel ontrent de
helft van de menschen sijn (ver)trocken. Maar
inden somer 1684. is het lant bequaam
geweest om te bouwen, en om te timmeren
twelck is geschiet met een ongelooflijcke
blijts(chap) op Itoope van een goeden oogst,
twelck Gode almachtigh op een bijsondere
wijse heeft gesegent boven alle andere
Landen, want inden somer 16(84) is in desen
polder van Waarde tot (verwondering van
alle menschen een seer groote qantiteijt van
Coolsaat gedorsclien, niet tegenstaande het op
andre plaatsen, ofte Landen soo verre men
heeft connen (ver)nemen door den vorst at is
omgecomen, twelck (veroor)saackte een groote
dierte (ver)oorsaackte (sic), soo dat
d'inw(oners) deser polder die nu tot groote
armoede waren geco(men) (vervolg wegens
beschadiging vrijwel onleesbaar|.
Sporen van Valkenisse
Eind goed, al goed dus voor Waarde. Voor
Valkenisse had echter de zwanezang
geklonken. Toen de landtong van Valkenisse
met op de uiterste punt het voormalige fort
Keizershoofd (opgeleverd 1632, ontmanteld
1650)'° al enkele decennia met de zee gemeen
lag, strekten zich nog slechts slikken uit in de
vorm van het verdronken poldergebied. De
voormalige begrenzing daarvan wordt
aangegeven met een onderbroken lijn op een
kaart van de landmeter J.P. Geenssen uit
1698. Twee latere kopieën van de kaart zijn
bewaard gebleven." Van het fort
Keizershoofd is op de kaart van Geenssen
niets meer te bekennen, wèl van de resten van
Noten
1. Archiefonderzoek en transcriptie D. de Koning-
Kastelijn; teksten literatuuronderzoekJ.J.B. Kuipers.
2. Rijksarchief in Zeeland (RAZ). Rechterlijke Archieven
Zeeuwse Eilanden (RAZE) 3549. f. 79 en 79a.
3. RAZ. RAZE 3521. Een overloper is een in
topografische termen beschreven percelenregister van
een bepaald gebied.
het verdronken Valkenisse. Opvallend is, dal
in tegenstelling tot het al in 1530 verdronken
Ma(i)re de kerk van Valkenisse compleet met
toren is te zien. Deze toren stortte pas in 1750
in. en diende voorheen tot baken van de
schepen op de Schelde.12 Zo'n desolate toren
was in die dagen een vertrouwd beeld op
verschillende Zeeuwse eilanden. Slechts
enkele torens hielden stand tot de dag van
vandaag, zoals die van de kerk van Kortgene
op Noord-Beveland" en de Plompe Toren van
het verdronken Koudekerke op Schouwen.
Een deel van Valkenisse werd herdijkt in de
Valkenissepolder (1694). een ander deel in de
Emtnanuëlpolder (1864). De heerlijkheid
Valkenisse wordt op de Ilattingakaart van
Zuid-Beveland (1753) onderscheiden in Oud-
Valkenisse (gelegen in de Waardepolder) en
Nieuw-Valkenisse (in de Valkenissepolder). In
de heerlijkheid lag een deel van het gehucht
Gawege: zij viel later binnen de gemeenten
Waarde-Valkenisse en Krabbendijke. In het
zuidoostelijk deel van de Waardepolder ligt nu
nog de boerderij Oud Valkenisse.
W.T. Hattinga tekende op zijn kaart van 1753
op de slikken voor de heerlijkheden van
Waarde en Valkenisse een klein eilandje met
de benaming Oud Keisershooft'Buitendijkse
resten van het dorp Valkenisse zijn op de
kaart echter niet aangegeven. In andere
gevallen tekenden de Hattinga's dergelijke
restanten wèl aan; de Kaarte van Schouwen en
Duiveland (1752) geeft bijvoorbeeld de
buitendijkse 'Ruitte van Bommenede' aan.
In 1963 zag men er vanaf om het resterende
schor vóór de Etnmanuëlpolder in te dijken.
Het verdronken dorp zelf keerde onlangs op
de kaart terug door het archeologisch
onderzoek, dat sinds 1992 wordt verricht door
het Proviniaal Depot voor Bodemvondsten
(PDB, Middelburg) en de afdeling Zeeland
van de Archeologische Werkgemeenschap
voor Nederland (AWN), in samenwerking met
de Rijksdienst voor het Oudheidkundig
Bodemonderzoek (ROB, Amersfoort).
4. RAZ. Rekenkamer van Zeeland D807. L> 1491tned.
J.H.F. Schwartz.
5. Gegevens ontleend aan I J.B. Kuipers. "Korte schets
van de historische geografie van oostelijk Zuid-Bevcland
en het gebied van Valkenisse vanaf de Middeleeuwen',
in: R.M van Heeringeii. H. Hendtikse. J.J.B. Kuipers.
B. Oele (red.). Verdronken Ir/tut. Valkenis.se en
KeizershoofdAreheitlogiseh en histttriseli onderzoek van
1 4
