WAAR LAG HET SCOUDEMAREDIEP?
K. Kareis
Volgens de blijkbaar algemene opvatting was 'Scoudemarediep' ooit de naam voor de
uitmonding van de Grevelingen in de Noordzee, gelegen ten noorden van Schouwen en later
bekend als 'Brouwershavense Gat'. De oude naam komt slechts één keer in de stukken voor, en
wel in een duidelijk valse oorkonde. Ik moet aannemen dat die algemene opvatting een
misvatting is, en dat met 'Scoudemarediep' in werkelijkheid het diepe werd bedoeld langs de
laagwaterlijn van de Oosterschelde ten zuiden van Schouwen. In het nu volgende verhaal
probeer ik duidelijk te maken, waarop mijn veronderstelling berust. Voor vragen en kritiek
houd ik me aanbevolen.
Huidige opvatting
Ik begin met in tijdvolgorde op te sommen
wat ik over het onderwerp heb kunnen
vinden in de vakliteratuur.
1866 - Van den Bergh (dl. I p. 264) geeft
de volledige Latijnse tekst van de oorkonde
onder het volgende opschrift: 'No. 491
Bisschop Otto verklaart dat graaf Willem II
aan de abdij ter Does geschonken heeft
zekere landen tusschen de zee, de Maas en
de Widele gelegen, met uitzondering van de
hulde te Abbenbroek. voor 4 April 1249.' Ik
volsta met uit deze tekst de opsomming van
de omringende wateren te citeren: 'inter
Mare et Masam et Widela et Westerlech et
Sonnemare et Scoudemarediep.Verder
merk ik alvast op dat Ter Doest in
Vlaanderen ligt, en dat noch de Latijnse
tekst noch Van den Bergh zeggen dat het
hier om de 'Heerlijkheid Voorne' zou gaan.
1920 - Beekman (p. 99) verwijst naar de
door Van den Bergh uitgegeven tekst, en
concludeert dat de daarin vermelde
omringende wateren de oude natuurlijke
grenzen van de heerlijkheid Voorne waren;
het Scoudemarediep noemt hij 'nu een deel
van het Brouwershavensche Gat.
1937 - Huizinga (p. 12) conformeert zich
aan Beekman als hij van het door de
opgesomde wateren omringde gebied zegt:
'dat wil zeggen Oost- en Westvoorne. welke
laatste thans door Goeree en een deel van
Overflakkee gerepresenteerd wordt, met
inbegrip van het eiland Bommenede, thans
het noord-oostelijk deel van Schouwen. Het
Scoudemarediep kan, gelijk men bij
Beekman kan nalezen, niet anders geweest
zijn dan het meest westelijke deel van de
Grevelingen.
1955 - Schonfeld (p. 196) sluit zich bij
Huizinga aan: Opheldering over deze
namen en hun verhouding tot elkaar danken
wij alweer aan Huizinga in diens
bovengenoemde verhandeling. Het
Scoudemarediep was het meest westelijk deel
van de Grevelingen, het Brouwershavense
Gat.'
1967 - Ook De Cock (p. 108) houdt het bij
Huizinga. Over de grenzen van het vroegere
graafschap Masalant schrijft hij: 'Die
siidliche Grenze ist die Scheidung zwischen
Voorne und Scaldemariland, dem
Scoudemaretief, ungefahr die jetzige
Grevelingen.
1970 - Koch (p. 606, nr. 422) geeft op zijn
beurt de Latijnse tekst van de oorkonde, en
wel onder het opschrift: 'Otto II, bisschop
van Utrecht, verklaart dat graaf Willem I
van Holland en Zeeland aan de abt en de
monniken (van) ter Doest het land tussen
Noordzee, Maas, Widele, Westerlek,
Zonnemere en Scoudemare, met alle
rechten, behoudens de hulde van de
bewoners van Abbebroek, heeft geschonken.'
Zijn datering bovenaan is '1216 juni 22 -
1222 febr. 4', maar bij de bronvermelding
noemt hij het charter een 'Schijnbaar
origineel' uit de '13e-14e e.'. Dit verschil
wordt verklaard in zijn toelichting: 'De
oorkonde is blijkens het zegelbeeld Otto II:
dit falsum heet dus te dateren uit de periode
waarin deze bisschop en graaf Willem I
gelijkertijd regeerden.' Uit de toelichting
citeer ik verder: 'Deze oorkonde geeft te
verstaan, dat de graaf van Holland (en
Zeeland) de gehele heerlijkheid van Voorne
aan het klooster ter Doest zou hebben
geschonken. Van zulk een kapitale schenking
bestaat geen oorkonde van Willem I zelf, en
ook uit andere oorkonden is hierover niets
bekend. Ook uiterlijk vertoont deze oorkonde
kenmerken van onechtheidv'
1979 - Hoek (p. 127) noemt onder
verwijzing naar Koch (1970) de betreffende
oorkonde 'een oorkonde van circa 1220'en
hij vervolgt: 'Hierin wordt het gebied dal
rechtstreeks door de heer van Voorne wordt
beheerd, omschreven als te liggen tussen de
zee, de Maas, de Widele, de Westerlech, de
Sonnemare en het Scoudemarediep, met
10