Noten
1 'Een boterham met tevredenheid. Landarbeiders: lange tijd de grootste bevolkingsgroep', 29-87 in: G.
Groenleer, R. Munters, K. Tazelaar, J. Zwemer, Het hek van de dam. Het verdwijnen van de boerensamen
leving uit Colijnsplaat (Vlissingen 1998); 'Mijn bedoeling is niet u op te hitsen, o neen...' De lange
worsteling om erkenning van de Nederlandsche Christelijke Landarbeidersbond in het vooroorlogse
Zeeland', in: Voorlopers en dwarsliggers. Cahier over de geschiedenis van de christelijk-sociale beweging 2
(Amsterdam/Utrecht 1998) 82-98. Aan het slot van dit artikel pleit ik voor 'nader onderzoek naar de
houdingen van de enkele tientallen werkelijk sterke Zeeuwse NCLB-afdelingen in de periode 1921-1935 in
hun confrontatie met de boeren ter plaatse'. Zulke afdelingen zijn onder meer die van Sint Philipsland, Oud-
Vossemeer, Wissenkerke, Wolfaartsdijk, Krabbendijke, Nieuwdorp, Oudelande en Baarland.
2 P.R. Priester, Geschiedenis van de Zeeuwse landbouw circa 1600-1910. AAG Bijdragen 37 (Wageningen
1998); HES Studia Historica XX ('t Goy-Houten 1998) 386, 391, 401-402, 415; Berekeningen door J. van
der Slik te Middelhamis, in een scriptie door K. Heestermans over landarbeiders op Flakkee (in Zeeuwse
Bibliotheek), 72.
3 Priester, 91, 96, 110.
4 Verslagen betreffende den oeconomischen toestand der landarbeiders in Nederland. Deel II. Utrecht-
Limburg ('s-Gravenhage 1908) 246, 256, 264, 271 (citaat Z.-Beveland), 281, 286.
5 Ibidem, 271; J.L. van Zanden, De economische ontwikkeling van de Nederlandse landbouw in de 19e eeuw,
1800-1914. AAG Bijdragen 25 (Wageningen 1985); HES Studia Historica XIII (Utrecht 1985) 335.
6 Verslagen betreffende den oeconomischen toestand der landarbeiders264 (N.-Beveland), 290 (Z.
Vlaanderen). Met name voor West Z.-Vlaanderen. Axel en Westdorpe 'hebben de arbeiders niet anders, dan
wat bij het huis is gelegen en eenig aardappelland bij den boer'; Groenleer e.a., 31, 45, 47.
7 Verslagen, 248, 251, 259, 283; J. Zwemer, Een zekel om geit-eten te snieën. De geschiedenis van de
landarbeiders op Walcheren 1900-1940 (Middelburg 1986) 21, 22.
8 R. van Griethuizen, 'Landarbeiderswet. Grond alleen nog bij boerenzoon in trek', in: Provinciale Zeeuwse
Courant, 7-1-1987.
9 Zwemer, Zekel, 68, 69 (N. Walcheren); Verslagen, 256 (Sint Annaland); Mededelingen G. Sponselee te Hulst
en R. Martinet te Heikant (Hontenisse en grensstreek); Groenleer e.a., 47 (N.-Beveland).
10 Th. Platenburg, Landarbeiders (Hilversum 1943) 125; Groenleer e.a., 52, 53.
11 Zwemer, Zekel, 81, 82 (lonen), 121-124 (bond); Mededelingen C. de Vlieger te Zonnemaire (Sch.-
Duiveland); B. Altena, Een broeinest der anarchie. Arbeiders, arbeidersbeweging en maatschappelijke
onh\>ikkeling in Vlissingen 1875-1929 (1940) (Amsterdam 1989) 490.
12 Zwemer, Zekel, 130; Groenleer e.a., 63-65; De Vrije Stemmen van Schouwen-Duiveland, 17-6-1946;
Hulsterblad, 27-6-1945.
13 Zie o.a. Middelburgsche Courant, 27-5-1933; Gemeentebesturen die adhaesie betuigden aan het adres-
Poortvliet waren onder andere die van: Amemuiden, Zierikzee, Oud-Vossemeer, Cadzand. Westdorpe,
Heinkenszand, 's-Heer Abtskerke, Nisse, Hoedekenskerke, Baarland, Ovezande en Driewegen.
Voorstanders en tegenstanders waren gelijkelijk verdeeld over alle politieke partijen. Gebaseerd op
gegevens uit 70 van de 105 Zeeuwse gemeenten.
14 Terneuzensche Courant, 8-7-1939 (Wieringermeer).
15 A. Korteweg, Kroniek van de Zeeuwse Landbouw Maatschappij en de Noord-Brabantse Maatschappij van
Landbouw (z.p. 1982) 166 (arbeiderstekort Sch.-Duiveland).
16 Korteweg, 167, 262, 267, 298.
17 Deze regel verwijst naar het arm in arm door de straten van Middelburg lopen door de boerenknechts en
meiden op 'Liesjesdag'. Een van de traditonele gelegenheden om je verkering 'op te doen'.
52
LANDBOUW IN ZEELAND
