onbekende en dus waarschijnlijk verloren gegane bron uit het VOC-archief.
Na Van Nierop vond vooral Franjois Valentijns Oud en Nieuw Oost-Indië uit 1726 navolging. Het
gedeelte dat een overzicht geeft van Tasmans tocht is gebaseerd op Van Nierops boek en een kopie
van het journaal van de schipper uit Lutjegast. De aantrekkelijke overzichtskaart die Valentijn in
zijn publicatie opnam is getekend 'volgens syn eygen [d.w.z. Tasmans] opstel' en een kopie van een
anonieme kaart van een halve eeuw eerder, de zogenaamde Eugenekaart uit ca. 1670. In
tegenstelling tot de laatste (en alle andere kaarten en beschrijvingen) laat Valentijn Tasman
overigens een koers varen tussen Amsterdam en Middelburch. Het laatste eiland tekent hij
bovendien te groot. De zuidoostelijke positie ten opzichte van Amsterdam is daarentegen weer (bij
toeval?) correct. De invloed van Oud en Nieuw Oost-Indië kwam onder meer tot uiting in een aantal
vertalingen, in het Engels van Alexander Dalrymple uit 1771 en het Frans van Anne-Franfois-
Joachim de Fréville uit 1774.14 Valentijns werk was tegen deze tijd al in rap tempo aan het
verouderen, want in dezelfde jaren waarin de Engelse en Franse vertalingen verschenen, werd
Tonga bezocht door een nieuwe generatie ontdekkingsreizigers. Hun komst betekende het
toponymische einde van het eiland Middelburch.
Het einde van Middelburch
De eerste Europeaan die (noordelijk) Tonga na Tasman aandeed was de Britse kapitein Samuel
Wallis (1767). Zijn verhalen over innemende bewoners van de paradijselijke Pacifische eilanden
(vooral Tahiti) wekten in Europa groot enthousiasme en leidden tot een reeks officiële, dat wil
zeggen van overheidswege georganiseerde ontdekkingstochten naar Oceanië. Op deze reizen werd
ook Tonga bezocht, als eerste door James Cook, die middels de Engelse vertaling van Van Nierop
bekend was met Tasmans bevindingen 130 jaar eerder. Informatie van Tasman en Wallis
combinerend ging hij op zijn tweede reis door de Grote Oceaan op zoek naar de kleine eilanden die
de Hollander had beschreven. Hij vond ze in oktober 1773 en verbleef op Middelburch-Eua tijdens
de eerste drie dagen van die maand. Cook zette hier voor eens zijn flegmatieke karakter opzij en
was verrukt van het natuurschoon dat hij aantrof. Bemanningslid Mr. Edgar sprak bewonderend
over 'de meest Romantische mooie Valleien ter wereld', een prachtig eiland met prachtige
mensen. Een ander staflid, de astronoom Wales sprak over zijn inwoners als de meest levenslustige,
lachgrage wezens die hij ooit had gezien. Maar hun kapitein kwam vooral onder de indruk van het
hoge beschavingspeil, de nijver, netheid, levenslust en lachhonger van haar inwoners en wel
zodanig dat hij, toen hij op andere Tongaanse eilanden even hartelijk ontvangen werd. de archipel
de Vriendschapseilanden noemde.15 Niet lang na Cook, die in juni-juli 1777 nog eens op Eua en
Tongatapu verbleef, verschenen vertegenwoordigers van andere Europese landen, zoals de
Spanjaarden Mourelle (1781) en Malaspina (1793) en de Fransen La Pérouse (1787) en
D'Entrecasteaux (1793). Overigens had in 1789 in de Tongaanse wateren nog een gebeurtenis
plaats die in vele geschriften, afbeeldingen en later films, grote aandacht zou krijgen, namelijk de
muiterij van HMS Bounty.16 Bij alle ontmoetingen repten de bezoekers van de blijheid en de
vreedzaamheid van de Tonganen. Althans in eerste instantie. Want bij de meeste van de
ontmoetingen tussen de Europeanen en de lokale bewoners bleek al snel dat de vriendelijkheid van
de laatsten niet zozeer het gevolg was van een nog niet door (de westerse) cultuur bedorven inborst,
maar omdat ze onder de indruk waren van de kracht van de wapens en het vermogen van de
werktuigen uit het westen. De idealisering en romantisering in Europa van de sympathieke
eilandbewoners in de Zuidzee met hun karakter van aangeboren opgetogenheid (conform het laat
18de-eeuws denkbeeld van de 'edele wilde,' dat in de huidige new age-beweging opnieuw populair
is) zat er ver naast. Een sprekend voorbeeld hiervan is de bloedige burgeroorlog die tussen 1799 en
ca. 1825 de Vriendschapseilanden teisterde en een groot deel van de bevolking het leven kostte. De
politieke spanningen tengevolge van het drievorstendom waren uiteindelijk toch groter gebleken
21
