uiteenvallen van de gemeenschap en voor de daarmee gepaard gaande verloedering en
ontsporing van de jeugd, zoals dat volgens de buurtschapbewoners in de steden het
geval is. De sociale cohesie van de buurtschap moet deze invloeden van buiten
neutraliseren. Hiertoe worden ook feesten en rituelen, waaronder het paasvuur,
krachtig ingezet.
Bij wijze van voorbeeld ga ik wat nader in op de ontwikkelingen in één van de
buurtschappen van Holten, Espelo, dat op dit terrein in de jaren tachtig en negentig
bijzonder actief is geweest. Dit hangt samen met de dreigende opheffing van het
kleinood van de buurtschap, de openbare basisschool die ca. 30 leerlingen telt. Op
school wordt volgens de buurtschapbewoners de basis gelegd voor een levenslange
onderlinge verbondenheid en vriendschap tussen de leerlingen. Opheffing van de
school zal leiden tot het uiteenvallen en de leegloop van de buurtschap en daarmee tot
onleefbaarheid. Een goede promotie van de buurtschap kan bijdragen tot het behoud
van de school, zo menen de bewoners. Om die reden doen de paasvuurbouwers in
1987 een geslaagde gooi naar het wereldrecord paasvuurbouwen voor het Guinness
Book of Records. Er wordt een paasbult van 5.000 kubieke meter hout en met een
hoogte ruim 27 meter opgericht. De buurtschap en Holten halen daarmee de landelijke
pers, wat ook voor het toerisme natuurlijk een goede zaak is. Als symbool van
saamhorigheid wordt enkele maanden na de geslaagde recordpoging tijdens het
jaarlijkse School- en Volksfeest van Espelo de buurtvlag onthuld; al eerder was het
volkslied van Espelo gecomponeerd.
Het onderzoek naar de paasvuren in Holten heeft mij aldus in contact gebracht met
een aantal maatschappelijke factoren die het ritueel in leven houden: toerisme, lokale
saamhorigheid en het instandhouden van tradities. Het toerisme heeft niet de oude
volkscultuur doen verdwijnen, zoals volkskundigen steeds gevreesd hebben, maar in
tegendeel de aanstoot gegeven tot nieuwe feesten en rituelen. De paasvuren hebben
hierdoor merendeels wel hun vroegere gemoedelijke, intieme karakter verloren,
precies waar Meertens en Schrijnen bang voor waren. Terwijl Meertens zich als
toeschouwer van een feest nog een indringer voelde, is tegenwoordig publiek van
buiten een integraal onderdeel van veel moderne feesten en zelfs een teken dat de
happening geslaagd is.
De behoefte aan onderlinge saamhorigheid binnen de buurtschappen is de tweede
motor van het ritueel. Het toerisme heeft onbedoeld bijgedragen aan de versterking
van die saamhorigheid. Door de onderlinge competitie heeft het paasvuur voor de
buurtschapbewoners nog sterker de functie gekregen van sociaal bindmiddel. Dit is
voor hen zelfs het belangrijkste motief om de vuren in stand te houden.
Tenslotte vormt voor alle betrokkenen ook het instandhouden van het paasvuur als
een oude eerbiedwaardige, heidense traditie een belangrijk cultureel doel. Dit strookt
geheel met de wijze waarop de pers sinds de jaren twintig over het paasvuur schrijft.
Ook in de toespraakjes van de burgemeester wordt het in ere houden van de
paasvuurtraditie als een belangrijke waarde vermeld. Het vormt de meer algemene
legitimatie van het ritueel tegenover de buitenwereld.
De opgeschoten jongens met hun berg takken, het eerste uiterlijke beeld van het
ritueel dat ik ais buitenstaander waarnam, blijkt na uitgebreid contextueel onderzoek
dus een betekenisvol facet binnen de lokale samenleving te zijn, dat op tal van wijzen
VAN RELICT NAAR MENS. ACCENTVERSCHUIVINGEN IN DE VOLKSKUNDE
11
