Feest en vermaak.
Sinterklaasfeesten in de 19e en 20e eeuw
John Helsloot
Over een paar weken is het al weer zover! Dan turen overal in het land kinderen
opgewonden en luidruchtig van spanning het water af of ze 'hem' al kunnen zien. Een
stoomfluit doet zich horen, een hoempaband zet in en temidden van zijn springende en
buitelende knechten maakt -u raadde het al- de Goedheiligman zich op om plechtig
voet aan wal te zetten van Nederland, voor zijn jaarlijkse bezoek. Dat is natuurlijk een
bijzonder moment, maar toch ook gewoon -om de titel van deze studiedag om te
keren. Het Sinterklaasfeest hoort immers tot de alledaagse, gewone, cultuur van de
inwoners van Nederland: er is niemand te vinden die zich bij dit feest niets kan
voorstellen -afgezien dan van mensen die pas heel recent in ons land zijn, en zelfs dan
wordt het ze gauw bijgebracht
Het Sinterklaasfeest heeft natuurlijk ook een geschiedenis, en wel een hele lange.
Het schilderij van Jan Steen uit de jaren zestig van zeventiende eeuw van een
Sinterklaasmorgen staat u ongetwijfeld voor de geest. En er zijn nog wel oudere
gegevens, zoals uit Rotterdam in 1546, waar een meisje niet in staat was, omdat
precies toen haar broertje geboren werd, 'haer schoen te zetten, gelijck men op
Sinct Nicolaesavont gewoon is te doen'.
Omdat het Sinterklaasfeest zo'n aansprekend en herkenbaar element is van de
cultuur van feest en vermaak -het thema van mijn voordracht- wil ik aan de hand van
enkele voorbeelden uit de geschiedenis van dit feest, zowel uit Zeeland, en dan met
name Goes, als Nederland in het algemeen, een indruk geven van de manier waarop
volkskundigen of etnologen met zo'n onderwerp omgaan, welke vragen ze stellen of
welke aspecten ze interessant vinden. Ik neem het Sinterklaasfeest dus als een,
weliswaar willekeurig, maar goed bruikbaar voorbeeld.
Sint-Nicolaasfeesten in Goes aan het eind van de 19e eeuw
Eind jaren tachtig hield ik me bezig met de vraag hoe het toch kwam dat zo in de jaren
1890-1920 op veel plaatsen in het land de, onbetamelijk geachte, kermis werd
afgeschaft en werd vervangen door als veel netter beschouwde volks- of oranjefeesten,
met een optocht en allerlei georganiseerde spelletjes. Ik kwam er achter dat er
verenigingen hadden bestaan, opgericht al eerder in de negentiende eeuw, die zich de,
zoals dat heette, 'veredeling van het volksvermaak' ten doel stelden. Ik vroeg mij af
-over die verenigingen was toen onder historici nog weinig bekend- wat dat voor
verenigingen waren. Wat waren hun activiteiten en hoe werd daarop gereageerd, wie
waren de drijvende krachten daarachter en wie werden daar lid van? Om die laatste
vragen te kunnen beantwoorden moet men kunnen beschikken over lijsten met namen
van leden. Het bleek mij toendertijd -later merkte ik dat die soms ook wel te vinden
waren in gedrukte jaarverslagen- dat die alleen in het Zeeuwse Goes, waar ook zo'n
vereniging had bestaan, in het gemeentearchief bewaard werden. Dat was voor mij de
doorslaggevende reden om die vereniging uit te kiezen, om nader te bestuderen. Ik
maakte daarvoor niet alleen gebruik van het verdere archief van de vereniging, vooral
FEEST EN VERMAAK. SINTERKLAASFEESTEN IN DE 19e EN 20e EEUW
25
