OVER BOEKEN
Dorothee Sturkenboom, De elektrieke kus. Over vrouwen, fysica en vriendschap in de 18de en 79*
eeuw (Uitgeverij Augustus. Amsterdam/Antwerpen 2004). ISBN 90-457-0013-1, 22,50.
Dorothee Sturkenboom heeft een mooi boek over een bijzonder gezelschap geschreven. Bovendien
draagt het boek een intrigerende titel, die verwijst naar een populaire proef met een
elektriseermachine, waarbij een dame 'onder stroom gezet werd' en waardoor letterlijk de vonken
eraf sprongen als een heer haar wilde kussen. De titel is tevens op te vatten als een metafoor voor
de aantrekking en afstoting tussen vrouwen en de sterk opkomende natuurwetenschappen in de
achttiende en negentiende eeuw.
Tijdens een congresbezoek in Austin, Texas, hoorde de auteur voor het eerst van het bestaan van
het Natuurkundig Genootschap der Dames te Middelburg. Met een Amerikaans stipendium begon
zij enkele jaren later met een onderzoek naar dit unieke gezelschap, dat voor zover bekend de eerste
natuurwetenschappelijke vereniging voor vrouwen is geweest en dat bestond van 1758 tot 1887.
Helaas bleken er slechts weinig archiefstukken van dit genootschap overgeleverd te zijn. Meer was
te vinden over het 'moedergenootschap' van de Damesfysica, het Natuurkundig Gezelschap. En
ook diverse familiearchieven leverden de nodige gegevens op.
Johan Adriaen van de Perre, prominent lid van het Middelburgse Natuurkundig Gezelschap en
enthousiast liefhebber van natuurkundige experimenten (hij publiceerde weerwaamemingen en liet
in 1784 de eerste Zeeuwse luchtballon op), was de grote promotor en eerste voorzitter van het
Natuurkundig Genootschap der Dames. Maar liefst 44 dames uit de gegoede stand werden lid van
het nieuwe genootschap. We komen daarbij namen tegen van bekende patriciërsfamilies als Van
Citters, Van den Brande en Schorer. De gemiddelde leeftijd van de dames was 38 jaar en tweederde
was gehuwd. Later zou dit veranderen.
Natuurkundige genootschappen waren in de achttiende eeuw vrij algemeen. Soms stonden ze ook
open voor vrouwen. In de tweede helft van de Eeuw van de Verlichting veranderde dit en werden het
steeds exclusievere mannenbolwerken. Een verklaring waarom juist in Middelburg, weliswaar in de
achttiende eeuw na een absolute bloeitijd in de zeventiende eeuw nog steeds een belangrijke stad, een
Damesfysica werd opgericht is niet goed te geven. Ook Sturkenboom komt daar mijns inziens niet
goed uit. Ik houd het op een samenloop van omstandigheden en de aanwezigheid van een bijzondere
persoonlijkheid als Van de Perre. Feit is wel dat dit unieke damesgezelschap meer dan 100 jaar heeft
bestaan. De leden kwamen reglmatig in de wintermaanden bijeen en lieten zich dan onderrichten
door (mannelijke) docenten. In de negentiende eeuw verbeterde het (natuurkunde)onderwijs
aanzienlijk en waren er 'concurrerende' genootschappen van vooral sociale aard (hulp aan
minvermogenden), waaraan dames uit de betere kringen hun aandacht geacht werden te geven.
Uiteindelijk waren er in 1887 nog maar 17 actieve leden van het Natuurkundig Genootschap der
Dames. De gemiddelde leeftijd was toen 57 jaar en negen van hen waren ongehuwd.
33