Voordat hij naar Zeeland kwam, had hij bovendien met de bekende schilder en graficus Albrecht
Diirer gewerkt, die een exemplaar van het werk bezat en er dan ook uit putte, getuige de gravure
van de rinoceros met de obelisk op zijn rug. Hij werkte lange tijd voor Frederik de Wijze in
Duitsland." Ook was hij enkele jaren in dienst van Margaretha van Oostenrijk in Mechelen. Deze
vorstin bezat in haar rijk gevulde bibliotheek een exemplaar van de Droom van Poliphilus.20 Hij had
Vitruvius goed bestudeerd en net als Poliphilus en Philips van Bourgondië hield de schilder van de
Oudheid. Philips van Bourgondië en Jacopo Barbari zullen elkaar zeker geïnspireerd hebben op dit
vlak.
Van Gossaert weten we dat hij in 1516 een triomfwagen heeft gemaakt voor de begrafenis van
Ferdinand de Katholieke.21 Het verschijnsel triomfwagen was in Italië al in de romaanse tijd bekend.
Toen waren het de machthebbers die zich in hun wagen lieten bejubelen. In de renaissance zijn het
niet langer keizers en andere bewindvoerders die zich in de triomfwagens laten rondrijden, maar zet
men er oude goden in, deugden en allegorieën die we zouden moeten omarmen.22 In de Nederlanden
was de triomfwagen die Gossaert bouwde in opdracht van Philips van Bourgondië de eerste
triomfwagen in de Renaissance. De humanist Geldenhouer beschrijft uitvoerig hoe Philips zich met
de bouw van de wagen bezighoudt.2' Daarnaast is er een beschrijving bewaard gebleven van Rerny
Dupuys uit 1516.24
Deze wagen leek heel veel op de wagens die we bij Colonna tegenkomen wanneer Poliphilus met
zijn geliefde Polia op het eiland Cythera is. We zien in de Hypnerotomachia vier gravures met
verschillende triomfwagens. De eerste laat Europa en de stier zien die getrokken wordt door
centauren, de tweede Dionysus die getrokken wordt door zes leeuwen. Vervolgens Leda en de
zwaan op een wagen, voortgetrokken door olifanten. Als laatste Danae met de gouden regen in haar
schoot, die door zes wilde eenhoorns wordt voortgetrokken. De wagen die Gossaert maakte had
dezelfde poëtische thema's als de vierde wagen op de gravures in het boek van Colonna. Het was
een wagen waarop Diana, de kuise godin van de jacht, zat en die getrokken werd door eenhoorns,
eveneens symbool voor kuisheid.
Gossaert heeft nog meer kunstwerken gemaakt, waaruit blijkt dat hij Poliphilus en de thema's die
in het boek voorkomen, kende. Zo heeft hij een aantal penningen ontworpen en geslagen. Een in
1519, een andere in 1524. Het maken van die penningen was al vernieuwend. Het zijn de eerste die
in Nederland vervaardigd zijn.25 Dat benadrukt dat het mecenaat van Philips van Bourgondië van
groot belang is geweest voor kunst en cultuur. Zeeland speelde een grote rol in de ontwikkeling van
de renaissance in de Noordelijke Nederlanden! Het hof op Souburg van Philips van Bourgondië en
ook dat van Wijk bij Duurstede waar hij geruime tijd verbleef, een voorbeeld voor veel andere
hoven.
Op de eerste penning zien we aan de ene kant de kop van Philips en profil en aan de andere kant
een dolfijn en een liggend anker. We weten dat dit embleem uit de Hypnerotomachia komt. De
drukker van het werk. Aldus Manutius, heeft zijn logo ontleend aan het beeld dat we in de rebus bij
Colonna tegenkomen.26 Het beeld is een variatie op het Festina tarde dat we ook van Erasmus
kennen en dat we in vele gedaanten tegenkomen in de Hypnerotomachia. Het randschrift luidt:
Veritas super omnia vincit, 'de waarheid zegeviert boven alles'. Dit is ontleend aan het apocriefe
bijbelboek Esdras,27 maar doet ook denken aan Poliphilus. Het bootje waarmee deze naar Cythera
vaart, heeft een banier waarop staat: Amor vincit omnia, 'liefde overwint alles'.
Philips heeft het lange tijd zwaar te verduren met Karei van Gelre, vooral in het Oversticht. Na
eindeloze problemen in dit gebied wordt door de wakkerheid van de Zwollenaren een herovering
van de stad door Geldersen verijdeld in 1524. Omdat de situatie van Philips van Bourgondië er
vanaf dat moment beter uitzag dan in de jaren ervoor en hij geloof in de vrede had liet hij door Jan
Gossaert een nieuwe penning slaan, met de inscriptie POV, Patientia omnia vincit.2* Ook op
23
